ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش

حجم روزانه معاملات آپشن بیت کوین در صرافی های مختلف

اوراق مشتقه چیست؟

ریسک، یکی از عناصر جدایی ناپذیر بازارهای مالی است که سرمایه‌گذاران و فعالان این بازارها همواره در تلاشند تا به روش‌های مختلف، درصدد کاهش آن برآیند. بعضی از کالاها مانند محصولات کشاورزی، محصولات خام مانند نفت و فلزات اساسی، دارای نوسانات قیمتی زیادی هستند به همین دلیل فعالان اقتصادی جهت کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، ابزارهای متنوعی را ایجاد کردند که یکی از این ابزارها، ابزارهای مالی مشتقه می‌باشد. این ابزارها علاوه بر کاهش ریسک بازار، حجم معاملات و نقدینگی نیز افزایش می‌دهند.

اوراق مشتقه، اوراق بهاداری است که ارزش آن وابسته به ارزش یک یا چند دارایی پایه است که از آنها مشتق می‌شود که این دارایی‌ها بصورت فیزیکی یا دارایی مالی هستند.

قراردادهای مشتقه توافقی است که بر اساس یک دارایی پایه، بین دو طرف منعقد شده و ارزش آن متناسب با قیمت دارایی پایه تغییر می‌کند.

دارایی‌های پایه متداول عبارتند از سهام، انواع کالا، ارز، اوراق قرضه، شاخص بازار و نرخ بهره.

اوراق مشتقه یا در بورس یا بازارهای خارج از بورس مورد معامله قرار می‌گیرد. اوراق مشتقه در بورس دارای یک سری استاندارها بوده در حالیکه اوراق مشتقه خارج از بورس قانون گذاری شده نیست و دارای ریسک بیشتری نسبت به اوراق مشتقه بورس می‌باشد.

فعالان بازار با اهداف مختلفی از ابزار مشتقه استفاده می‌کنند که در زیر یه شرح آن می پردازیم:

پوشش دهندگان ریسک( Hedgers ):

کسانی هستند که هدف آنها از به کارگیری ابزارهای مشتقه، کاهش ریسک ناشی از نوسانات قیمت دارایی است.

آربیتراژگران( Arbitrageur ):

کسانی هستند که هدف آنها از به کارگیری ابزارهای مشتقه، کسب منفعت از اختلاف قیمت یک دارایی(یا اوراق مشتقه) در بازارهای مختلف می‌باشد که این اختلاف معمولا ناشی از عدم تعادل قیمتی بازارهای مختلف است.

سفته بازان( Speculators ):

کسانی هستند که هدف آنها کسب سود بیشتر از طریق قرار گرفتن در موقعیت‌های مختلف و ریسک پذیری بالا، می‌باشد.

انواع ابزار مشتقه:

1. قرارداد آتی( Futures contract ):

یکی از رایج‌ترین مشتقه‌هاست. قراردادی بین دو طرف است که طبق آن یک دارایی با قیمت از پیش تعیین شده در زمانی مشخصی در آینده معامله خواهد شد.قراردادهای آتی بازار بورس استاندارد شده هستند و مشخصات کالا، تاریخ و قیمت قرارداد نیز توسط این سازمان تعیین می‌گردد.

در قراردادهای آتی وجه نقد تا پایان تاریخ قرارداد رد و بدل نمی‌شود و به دلیل وجود ریسک نکول، تنها جهت تضمین، مبلغی بصورت ودیعه، توسط مشتری به اتاق پایاپای سپرده می‌شود تا در صورت محقق نشدن سود مد نظر یا زیان، از مبلغ ضمانت برداشت و به حساب طرف مقابل واریز گردد.

به عنوان مثال فرض کنید یک قرارداد آتی استاندارد شده توسط سازمان بورس با مبلغ 1000000 تومان و تاریخ قرارداد دو ماه آینده، قابل معامله باشد که وجه تضمین 10 درصد و حداقل ودیعه 5 درصد مبلغ قرارداد، تعیین شده باشد. در این صورت هر دو طرفین قرارداد باید مبلغ 100000 تومان به اتاق پایاپای بسپارند. پس از عقد قرارداد، اتاق پایاپای به صورت روزانه، مانده موجودی حساب طرفین را محاسبه می‌کند. مثلا اگر قیمت کالا در روز بعد از قرارداد 900000 تومان شود، بایستی 100000 تومان از وجه ضمانت خریدار برداشت و به حساب فروشنده واریز گردد و بالعکس. دلیل این امر این است که در صورت کاهش قیمت کالا، خریدار نمی‌تواند بیشتر از مبلغ مورد نظر کالای خود را بفروش برساند.

2.پیمان آتی( Forward contract ):

نوعی مشتقه است که مشابه قرارداد آتی بوده با این تفاوت که قرارداد آتی در بازار بورس معامله می‌شود و استاندارد شده است اما پیمان آتی در بازارهای خارج از بورس ( OTC ) معامله می‌شود و با استانداردهای بورس خاصی مطابقت ندارد.

3. قرارداد اختیار معامله( Option ):

قراردادی است که به خریدار آن(در ازای پرداخت مبلغی)، اختیار خرید یا فروش یک دارایی مشخص با قیمت تعیین شده و در زمان مشخص داده می‌شود؛ در حالیکه فروشنده(در ازای دریافت مبلغی از خریدار) باید تا قبل از تاریخ سررسید قرارداد، هر زمان که خریدار تمایل به اجرای قرارداد داشت، دارایی تعیین شده را با قیمت معین معامله کند.این قراردادها به دو نوع اختیار خرید (call option) و اختیار فروش (put option) تقسیم می‌شوند.

اختیار خرید( call option ):

قراردادی است که طبق آن، خریدار در ازای پرداخت مبلغی، حق خرید دارایی پایه را با قیمت مشخص و در زمان مشخص یا قبل از آن برای خود می‌خرد.

اختیار فروش( put option ):

قراردادی است که طبق آن، خریدار در ازای پرداخت مبلغی حق فروش دارایی پایه را با قیمت مشخص و در زمان مشخص یا قیل از آن برای خود می‌خرد.

قراردادهای اختیار خرید( call option ) و اختیار فروش( put option ) به دو نوع آمریکایی و اروپایی تقسیم می‌شود که طبق نوع آمریکایی، در هر زمانی تا قبل از انقضای قرارداد و تاریخ انقضای قرارداد، امکان معامله وجود دارد اما در نوع اروپایی تنها در تاریخ انقضای قرارداد امکان اجرای قرارداد وجود دارد.

مثال: ابتدا یک مثال از قرارداد اختیار خرید آمریکایی را عنوان می‌کنیم:

فرض کنید شخصی با پرداخت 10 هزار تومن، حق خرید یک کالا را به مدت دو ماه و با نرخ 200 هزار تومن، از فروشنده خریده باشد. در طول این دو ماه، امکان رخ دادن اتفاقات مختلفی وجود دارد:

فرض کنید قیمت کالا در بازار به مبلغ 180 هزار تومن برسد در این صورت شخص با خرید کالا از فروشنده، مبلغ 20 هزار تومن ضرر کرده و با در نظر گرفتن پرداخت اولیه 10 هزار تومن، ضرر نهایی او 30 هزار تومن می‌باشد. اگر قیمت کالا در بازار به 215 هزار تومن برسد، شخص با خرید کالا از فروشنده 15 هزار تومن سود کرده اما به دلیل پرداخت مبلغ اولیه 10 هزار تومن، سود نهایی او 5 هزار تومن خواهد بود.

اگر قیمت کالا در بازار به 240 هزار تومن برسد، شخص با خرید از فروشنده و با در نظر گرفتن مبلغ پرداختی 10 هزار تومن در زمان شروع قرارداد؛ مجموعا مبلغ 30 هزار تومن سود کرده است.

همانطور که عنوان شد؛ شخص با خریدن حق خرید از فروشنده این اختیار را خواهد داشت که در هر زمانی که خرید کالای مورد نظر برای او سود آور باشد، از فروشنده خریداری شود.

مثال: اکنون یک مثال از قرارداد اختیار فروش اروپایی را بیان می‌کنیم:

فرض کنیم یک تولید ‎ کننده در ازای پرداخت مبلغ 10 هزار تومن به خریدار، حق فروش کالا را با نرخ 50 هزار تومن و در تاریخ سررسید سه ماه آینده خریده باشد.

اگر قیمت کالا در بازار کمتر از 50 هزار تومن باشد، تولید کننده این حق را خواهد داشت که کالای خود را به قیمت بازار و به شخص دیگری بفروشد و تنها به اندازه مبلغ پرداختی اولیه 10 هزار تومن ضرر کند.

اگر قیمت کالا در بازار به 40 هزار تومن برسد با توجه به مبلغ پرداختی اولیه ، تولید ‎ کننده سودی نکرده و تنها زیان خود را کاهش داده است.

اگر قیمت کالا به کمتر از 40 هزار تومن برسد در این صورت تولید‌کننده، سود خواهد کرد.

4. قرارداد معاوضه یا سوآپ:

در زمان های دور، افراد برای تامین نیازهای خود، کالاهای مختلف را با یکدیگر عوض می‌کردند. در اصطلاح حقوقی به این کار، معاوضه یا مبادله کالا به کالا گفته می‌شود. در بازارهای مالی نیز نوعی قرارداد تحت عنوان قرارداد معاوضه یا سوآپ وجود داشته که از اوایل دهه 1980 میلادی به بازارهای مالی معرفی گشت و نسبت به سایر ابزارهای مالی نیز سابقه کمتری دارد.

قرارداد سوآپ قراردادی است که طبق آن، طرفین قرارداد متعهد می‌شوند که کالاهای خود یا منافع حاصل از آن را باهم تعویض کنند و در پایان سر رسید قرارداد نیز، دارایی‌ها و یا منافع حاصل از آن به صاحب اصلی بازگردد.

اختیار معامله یا معاملات آپشن (Option contract) چیست؟

قرارداد اختیار معامله یا آپشن امکان جالبی را برای تریدرها فراهم می‌کند. در واقع شما با خریداری این قرارداد اختیار استفاده از آن را خریداری می‌کنید. این نوع قرارداد بسیار قدیمی است و گویا به زمان یونان باستان باز می‌گردد. در این مقاله می‌کوشیم تا مفهوم و اجزاء آن را بررسی کرده و همچنین مزایا و معایب آن را برشمریم.

قرارداد اختیار معامله یا معاملات آپشن (Option contract) چیست؟

قرارداد اختیار معامله توافقی است که طی آن حق خرید و فروش یک دارایی در قیمتی از پیش تعیین شده و در تاریخی مشخص به تریدر واگذار می‌شود. با اینکه این قرارداد شبیه به قرارداد آتی (Futures Option) است اما تریدرهایی که قرارداد اختیار معامله خریداری می‌کنند مجبور نیستند مواضع خود را تسویه کنند.

قرارداد اختیار معامله نوعی ابزار مشتقه است که می‌تواند مبتنی بر طیف وسیعی از دارایی‌های پایه از قبیل سهام و رمزارزها باشد. این قرارداد همچنین می‌تواند از شاخص‌های مالی مشتق شود. قرارداد اختیار معامله معمولا جهت پوشش ریسک در مواضع موجود و معاملات سفته‌بازی (Speculative Trading) به کار می‌رود.

حجم روزانه معاملات آپشن بیت کوین در صرافی های مختلف

نحوه کارکرد اختیار معامله

دو نوع اختیار معامله وجود دارد که به اختیار فروش و خرید (Puts and Calls) مشهور است. اختیار خرید (Call options) حق خرید دارایی پایه و اختیار فروش (Put options) نیز حق فروش دارایی را به صاحب قرارداد اعطا می‌کند. بدین ترتیب معامله‌گران هنگامی اختیار خرید را انتخاب می‌کنند که انتظار داشته باشند قیمت دارایی افزایش یابد و متقابلا زمانی اختیار فروش را بر می‌گزینند که انتظار کاهش قیمت داشته باشند. همچنین ممکن است معامله‌گران با امید به ثبات قیمت‌ها از اختیار خرید و فروش جهت شرطبندی در نوسانات بازار استفاده کنند.

قرارداد اختیار معامله حداقل شامل چهار جزء است: مقدار، تاریخ انقضا، قیمت اِعمال (Strike price) و قیمت قرارداد اختیار معامله (Premium). مقدار سفارش به تعداد قراردادهایی که معامله می‌شود اشاره دارد. تاریخ انقضا، تاریخی است که پس از سررسید آن تریدر نمی‌تواند از اختیار معامله استفاده کند. قیمت اِعمال، قیمتی است که دارایی در آن فروخته و یا خریده خواهد شد. و پرمیوم یا قیمت قرارداد نیز قیمت معاملاتی قرارداد اختیار معامله است. این قیمت نمایانگر مبلغی است که که سرمایه‌گذار برای به دست آوردن قدرت انتخاب باید بپردازد. در نتیجه خریداران قرارداد را بر اساس قیمت قرارداد از فروشندگان خریداری می‌کنند. قیمت پرمیوم دائم در حال تغییر است زیرا هر چه می‌گذرد به تاریخ انقضا نزدیک‌تر می‌شود.

اگر قیمت اِعمال از قیمت بازار کمتر باشد، تریدر می‌تواند دارایی را با تخفیف خریده و بعد از احتساب قیمت قرارداد از اختیار معامله استفاده کرده و کسب سود کند. اما اگر قیمت اِعمال بیشتر از قیمت بازار باشد، تریدر هیچ دلیلی برای استفاده از اختیار معامله ندارد و قرارداد بلا استفاده محسوب می‌گردد. اگر از اختیار معامله استفاده نشود تریدر صرفا به اندازه قیمت قرارداد ضرر می‌کند.

توجه به این نکته حائز ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش اهمیت است که گرچه خریداران قادرند تا بین استفاده کردن و یا استفاده نکردن از اختیار خرید و فروش انتخاب کنند اما این مساله در مورد فروشندگان به تصمیم خریداران بستگی دارد.

پس اگر خریدار قرارداد اختیار خرید بخواهد از اختیار خود استفاده کند، فروشنده مجبور است دارایی را به فروش رساند. این یعنی فروشندگان نسبت به خریداران در معرض ریسک بیشتری قرار دارند. در حالی که زیان خریداران صرفا به مبلغ پرداختی قیمت قرارداد محدود می‌شود، فروشندگان بسته به قیمت بازاری دارایی مستعد مقدار زیان بیشتری هستند.

برخی از قراردادهای اختیار معامله (Option contract) حق استفاده از آن را پیش از تاریخ انقضا به معامله‌گران اعطا می‌کند. این نوع قرارداد معمولا به قرارداد اختیار معامله آمریکایی مربوط می‌شود. نمونه اروپایی اختیار معامله تنها می‌تواند در تاریخ انقضا استفاده شود. لازم به ذکر است که این عناوین ارتباطی با مکان جغرافیایی آنها ندارد.

عوامل موثر در قیمت قرارداد اختیار

مبلغ قیمت قراداد تحت تاثیر چند عامل قرار دارد. برای ساده‌سازی فرض می‌کنیم که قیمت قرارداد اختیار حداقل به 4 مولفه بستگی دارد: قیمت دارایی پایه (underlying asset’s price)، قیمت اِعمال (strike price)، مدت زمان باقی مانده تا تاریخ انقضا، بی‌ثباتی (volatility) یا تلاطم بازار (یا شاخص). این چهار جزء هر کدام تاثیرات متفاوتی بر قیمت قرارداد اختیار خرید و فروش دارند که در جدول زیر نمایان است.

قیمت قرارداد اختیار فروش	قیمت قرارداد اختیار خرید
کاهش می‌یابد	افزایش می‌یابد	افزایش قیمت دارایی
افزایش می‌یابد	کاهش می‌یابد	قیمت اِعمال بالاتر
کاهش می‌یابد	کاهش می‌یابد	کاهش زمان
افزایش می‌یابد	افزایش می‌یابد	بی‌ثباتی

طبیعتا قیمت دارایی و قیمت اِعمال تاثیر معکوسی بر قیمت قرارداد اختیار خرید و فروش دارند. در مقابل زمان کمتر به معنی قیمت پایین‌تر برای هر دو نوع قرارداد اختیار معامله است. دلیل اصلی آن این است که با کمتر شدن زمان باقی مانده و نزدیک شدن به زمان انقضا، احتمال اینکه تریدرها بتوانند از قرارداد به نفع خود بهره گیرند کمتر می‌شود. از طرفی دیگر، افزایش سطح بی‌ثباتی معمولا باعث افزایش قیمت قرارداد اختیار معامله می‌شود. به همین جهت، قیمت قرارداد نتیجه ترکیب عوامل و فاکتورهای فوق است.

اختیار معامله یونانی

اختیار معامله یونانی‌ ابزاری است که برای اندازه‌گیری برخی از عوامل موثر بر قیمت قرارداد طراحی شده‌ است. این حروف مقادیری آماری هستند که جهت اندازه‌گیری ریسک یک قرارداد خاص به کار رفته و بر اساس متغیرهای مبنایی متفاوتی طرح ریزی شده اند. در پایین برخی از این حروف یونانی به همراه شرح مختصری از آنچه اندازه‌گیری می‌کنند، آمده است:

• دلتا (δ): مقدار تغییر قیمت قرارداد اختیار معامله را در ارتباط با قیمت دارایی پایه اندازه‌گیری می‌کند. برای مثال دلتای 0.6 اشاره دارد به اینکه قیمت قرارداد به ازای هر 1 دلار تغییر قیمت دارایی به اندازه 0.6 دلار تغییر خواهد کرد.
• گاما (γ): نرخ تغییر دلتا در طول زمان را اندازه‌گیری می‌کند. در نتیجه اگر دلتا از 0.6 به 0.45 تغییر کند، مقدار گاما 0.15 خواهد شد.
• تتا (θ): تغییر قیمت را در رابطه با هر روزی که از مدت قرار داد می‌گذرد اندازه‌گیری می‌کند. این حرف نشان می‌دهد که با نزدیک شدن به تاریخ انقضا، قیمت قرارداد چه مقدار تغییر می‌کند.
• وگا (𝛎): نرخ تغییر قیمت قرارداد را بر حسب 1 درصد تغییر بی‌ثباتی دارایی پایه اندازه‌گیری می‌کند. افزایش در مقدار وگا نمایانگر افزایش قیمت قرارداد خرید و فروش است.
• رو (ρ): تغییرات قیمت قرارداد را در رابطه با نوسانات نرخ بهره اندازه می‌گیرد. افزایش نرخ بهره معمولا سبب افزایش اختیار خرید و کاهش اختیار فروش می‌شود. به همین جهت «رو» برای اختیار خرید عددی مثبت و برای اختیار فروش عددی منفی است.

چگونه و کجا از اختیار معامله استفاده کنیم؟

پوشش ریسک (Hedging)

قرارداد اختیار معامله به صورت گسترده‌ای به عنوان ابزار پوشش ریسک (Hedging) مورد استفاده قرار می‌گیرد. نمونه بارز استفاده از استراتژی پوشش ریسک برای تریدرها خرید اختیار فروش ارز دیجیتالی است که نگهداری می‌کنند. اگر ارزش کلی ارزدیجیتالی که نگهداری می‌شود به سبب کاهش قیمت تنزل پیدا کند، استفاده از اختیار فروش می‌تواند زیان وارد شده را کاهش دهد.

برای مثال فرض کنید آلیس با امید به افزایش قیمت بازار، 100 اتریوم خریداری می‌کند، هر کدام به قیمت 500 دلار. علاوه بر آن آلیس برای پوشش ریسک ناشی از احتمال سقوط قیمت تصمیم می‌گیرد با پرداخت 480 دلار به عنوان قیمت اِعمال و پرداخت 20 دلار به ازای هر اتریوم به عنوان قیمت قرارداد، اختیار فروش خریداری کند. اگر بازار نزولی شود و قیمت اتریوم به 350 دلار کاهش یابد، می‌تواند از اختیار فروش خود برای کاهش زیان حاصل شده استفاده کرده و هر اتریوم خود را به جای 350 دلار به قیمت 480 دلار بفروشد. اما اگر بازار صعودی شود نیازی به استفاده از قرارداد اختیار نخواهد داشت و تنها به اندازه قیمت قرارداد زیان خواهد کرد.

در این سناریو، آلیس در قیمت 520 دلار (500 دلار + 20 دلار به ازای هر اتریوم) به نقطه سر به سر می‌رسد (هزینه و درآمد برابر است و سود و زیانی وجود ندارد)، در حالی که زیان وی به 4000 دلار محدود می‌شود (2000 دلار بابت قیمت قرارداد اختیار فروش و 2000 دلار نیز بابت فروش اتریوم در قیمت 48 دلار )

معاملات سفته‌بازی (Speculative trading)

قرارداد اختیار معامله (Option contract) به صورت گسترده‌ای در معاملات سفته‌بازی (Speculative trading) هم به کار می‌رود. برای مثال تریدری که باور دارد قیمت یک دارایی افزایش می‌یابد، می‌تواند اختیار خرید خریداری کند. اگر قیمت دارایی از قیمت اِعمال پیشی گیرد، تریدر می‌تواند از اختیار خرید استفاده کرده و آن را با تخفیف بخرد. هنگامی که قیمت دارایی بیشتر یا کمتر از قیمت اِعمال است، سبب می‌شود قرارداد سودآور باشد و گفته می‌شود که قرارداد اختیار معامله در سود قرار دارد (in-the-Money). همچنین اگر در زیان باشد گفته می‌شود که اختیار معامله خارج از سود است(out-of-the-Money).

استراتژی‌های اصلی

تریدر می‌تواند حین معاملات آپشن طیف وسیعی از استراتژی‌ها را بر مبنای چهار موضع اصلی به کار گیرد. در مقام خریدار می‌تواند اختیار خرید یا اختیار فروش خریداری کند. و به عنوان فروشنده نیز می‌تواند اختیار خرید یا اختیار فروش بفروشد. همان طور که اشاره شد، فروشندگان مجبورند هنگامی که نگهدارنده قرارداد تصمیم دارد تا از آن استفاده کند، دارایی را بخرند و یا بفروشند.

استراتژی‌های معاملاتی متفاوت آپشن بر اساس ترکیبات متنوع اختیار خرید و فروش وضع شده‌اند. اختیار فروش حمایتی (Protective Puts)، اختیار خرید تامینی (Covered call)، اختیار معامله دو لنگه (Straddle) و اختیار معامله مسدود (Strangle) نمونه‌های اصلی این استراتژی‌ها هستند.

• اختیار فروش حمایتی (Protective Puts): عبارت است از خرید قرارداد اختیار فروش یک دارایی‌ در حالتی که فرد از قبل مالک دارایی است. این استراتژی در مثال قبل توسط آلیس استفاده شد. این استراتژی به بیمه سبد (Portfolio Insurance) نیز معروف است زیرا سرمایه‌گذار را در برابر روند نزولی بازار محافظت می‌کند و در عین حال در صورتی که قیمت دارایی افزایش یابد از پهنه ریسک محافظت می‌کند.
• اختیار خرید تامینی (Covered call): عبارت است از فروش قرارداد اختیار خرید یک دارایی که فرد از پیش مالک آن است. این استراتژی برای ایجاد درآمد اضافی ناشی از نگهدارای دارایی‌، توسط سرمایه‌گذاران مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر قرارداد استفاده نشود، سرمایه‌گذاران از قیمت قرارداد کسب عایدی می‌کنند. اگر به خاطر افزایش قیمت بازار از قرارداد استفاده شود، سرمایه‌گذاران مجبور میَ‌شوند تا مواضع خود را ترک کنند.
• اختیار معامله دو لنگه (Straddle): عبارت است از خرید یک اختیار خرید و یک اختیار فروش یک دارایی واحد با قیمت اِعمال و تاریخ انقضا یکسان. این استراتژی به تریدر اجازه می‌دهد که به اندازه‌ حرکت قیمت دارایی سود برد. به عبارتی ساده در این حالت تریدر بروی نوسانات و بی‌ثباتی بازار شرطبندی می‌کند.
• اختیار معامله مسدود (Strangle): عبارت است از خرید یک اختیار خرید و یک اختیار فروش که هر دو خارج از سود قرار دارند (مثلا قیمت اِعمال برای اختیار خرید بالاتر از قیمت بازار و برای اختیار فروش پایین‌تر از قیمت بازار است). اساسا اختیار معامله مسدود شبیه به اختیار معامله دو لنگه است اما هزینه کمتری نسبت به آن دارد. به هر حال برای آنکه اختیار معامله مسدود سودآور باشد، به سطح بالایی از بی‌ثباتی و تلاطم نیاز است.

مزایا و معایب قراردادهای اختیار

مزایا:

• مناسب برای پوشش دادن ریسک‌های بازار
• انعطاف بیشتر در معاملات سفته‌بازی
• لحاظ کردن چندین ترکیب و استراتژی معاملاتی، به همراه الگوهای منحصر به فرد ریسک به پاداش
• مستعد برای کسب سود از تمامی روندها از جمله صعودی، نزولی و خنثی (رنج)
• می‌تواند هنگام اتخاذ موضع در کاهش هزینه‌ها به کار رود.
• امکان استفاده همزمان در چندین معامله

معایب:

• درک نحوه سازوکار و محاسبه قیمت آپشن همیشه آسان نیست.
• ریسک‌ بالایی دارد به خصوص برای فروشندگان قرارداد
• در مقایسه با گزینه‌های متعارف استراتژی‌های معاملاتی پیچیده‌تری دارد.
• بازار معاملات آپشن اغلب سطح نقدینگی پایینی دارند و این امر باعث می‌شود که جذابیت کمی برای اکثر تریدرها داشته باشد.
• قیمت قرارداد اختیار معامله به شدت بی‌ثبات است و هر چه به ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش تاریخ انقضا نزدیک شود بیشتر کاهش می‌یابد.

قرارداد اختیار چه تفاوت‌هایی با قرارداد آتی دارد؟

قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله هر دو از ابزار مشتقه هستند و از این رو موارد استفاده مشترکی دارند. علیرغم شباهت ‌شان به یکدیگر، یک تفاوت عمده در تسویه سازوکار آن‌ها وجود دارد.

بر خلاف اختیار معامله، قرارداد آتی هنگامی اجرا می‌شود که تاریخ انقضا آن سپری شده باشد، به این معنی که طرفین قرارداد از لحاظ قانونی مجبورند دارایی‌های پایه را با هم مبادله کنند. از طرفی دیگر، قرارداد اختیار معامله یا آپشن (Option contract) صرفا به اختیار و صلاحدید تریدر نگهدارنده قرارداد استفاده می‌شود. اگر خریدار قرارداد بخواهد از اختیار خود استفاده کند، فروشنده مجبور است تا دارایی پایه را معامله کند.

سخن پایانی

قرارداد اختیار معامله یا آپشن (Option contract) نوعی ابزاره مشتقه است که با استفاده از آن حق خرید و فروش یک دارای پایه در قیمتی مشخص و تاریخ انقضایی معین به تریدر داده می‌شود. در واقع وقتی تریدر احساس کند که قیمت یک دارایی در آینده افزایش پیدا می‌کند می‌تواند از اختیار خرید کسب سود کند و هنگامی که انتظار دارد که قیمت کاهش می‌یابد از اختیار فروش استفاده می‌کند. این قرارداد دو نوع دارد: اختیار خرید و اختیار فروش.

قرارداد آپشن حداقل دارای 4 جزء می‌باشد: مقدار، قیمت اِعمال، قیمت قرارداد و تاریخ انقضا. اختیار معامله که در مواردی از قبیل پوشش ریسک، معاملات سفته‌بازی و استراتژی‌های معاملاتی به کار می‌رود.

قرارداد آتی شبیه به آپشن است با این تفاوت که زمان استفاده از آتی بعد از تاریخ انقضاست ولی در آپشن تا پیش از سررسید قابل استفاده است. علاوه بر این در قرارداد آتی اختیاری وجود ندارد و در سررسید طرفین قرارداد مجبور به مبادله هستند.

در حال حاضر معاملات مشتقه ارزهای دیجیتال در صرافی های آنلاین زیادی قابل انجام است. مانند صرافی بایننس، Huobi Global، صرافی Bybit، صرافی اوکی اکس، صرافی بیت مکس و … البته بیشترین معاملات آپشن بیت کوین تا سال 2020 در صرافی Deribit انجام شده است.

توسعه بازار سرمایه از کانال پوشش ریسک

تحلیل رضا علوی، رئیس هیات مدیره سبدگردان داریک در یادداشتی به بررسی پوشش ریسک در بازار سرمایه ایران پرداخت.

قراردادهای پیمان آتی، سوآپ و اختیار معامله از مهمترین ابزارهای پوشش ریسک در بازارهای سرمایه گذاری دنیا هستند. در ایران نیز از گونه های مختلف ابزارهای مشتقه و قراردادهای آتی استفاده می‌شود. یکی از این ابزارها اوراق اختیار فروش تبعی است و دستورالعمل آن در تاریخ ۳۱/۰۳/۱۳۹۱ به تصویب رسیده است. این اوراق در شرایط بحرانی ابزار بسیار خوبی جهت کاهش ریسک سرمایه گذاری در بازار بورس و اطمینان بخشی به سرمایه گذاران در خصوص ارزندگی سهم و حفظ منافع آنهاست.

یکی از تفاوت های اصلی اختیار فروش تبعی با اختیار فروش عادی در این است که در اختیار فروش تبعی خریدار ملزم به داشتن دارایی پایه است. اختیار فروش تبعی با دو هدف حمایت سهام و تأمین مالی منتشر می‌شود. در حالتی که اختیار فروش تبعی به منظور بیمه سهام عرضه شود، هدف از انتشار حمایت سهامدار عمده از یک سهم با تضمین کف قیمتی در سررسید یا تضمین درصد مشخص از بازدهی قیمتی سهم است. در این روش خریدار الزامی به خرید هم‌زمان سهام پایه نخواهد داشت. همچنین قابل ذکر است که تاکنون برای اختیار فروش تبعی به شیوه حمایت سهام معاملات ثانویه وجود نداشته است و سهامداران صرفاً می توانند در تاریخ مشخص اختیار خود را اعمال کنند و یا در صورت بیشتر بودن قیمت سهام در بازار از اعمال اختیار خود صرف نظر کنند.
نوع دیگر انتشار اوراق اختیار فروش تبعی به منظور تأمین مالی صورت می گیرد که این روش عبارت است از تأمین مالی کوتاه مدت ناشر یا سهامدار عمده با پشتوانه دارایی سهمی. در این روش در سررسید با بازخرید سهام پایه توسط ناشر به قیمت اعمال، معادل اصل و نرخ تضمین‌شده به خریداران بازگردانده خواهد شد.
اما با وجود گذشت سال ها از اجرایی شدن دستورالعمل اختیار فروش تبعی، به دلیل محدودیت‌های اعمال شده بر روی آن شاهد توسعه نیافتن بازار این اوراق و عدم استقبال گسترده فعالان بازارهای مالی بوده ایم. اعمال محدودیت های حجمی، عدم تناسب عرضه اوراق با تقاضای موجود، تفکیک خریداران حقیقی وحقوقی و از همه مهمتر نبود بازار ثانویه معاملات، عوامل اصلی عدم رونق بازار اوراق تبعی در طول این سال ها هستند.
با این حال عرضه جدید اوراق تبعی از سوی صندوق سرمایه گذاری مشترک توسعه بازار، در شرایط کنونی می تواند عملکرد صندوق های درآمد ثابت را بهبود بخشد. این اوراق که توسط صندوق سرمایه‌گذاری مشترک توسعه بازار در تاریخ ۱۹ مهر ۱۴۰۱ بر روی سهام ۱۵ شرکت ایران‌خودرو، سایپا، پالایش نفت بندرعباس، پتروشیمی پارس، مخابرات ایران، پالایش نفت اصفهان، پالایش نفت تهران، سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی، ملی صنایع مس، فولاد مبارکه، بانک تجارت، بانک ملت، بانک صادرات، بانک پارسیان و ارتباطات سیار ایران با مجموع ارزش حدودی ۲۰۰۰ میلیارد تومان صورت گرفت با هدف تأمین مالی این صندوق و با سود تضمین شده ۲۲ درصد اجرا شد.
همان گونه که در اطلاعیه عرضه این اوراق ذکر شده است، تنها صندوق های سرمایه گذاری با درآمد ثابت می توانند این اوراق را خریداری کنند. در صورت عدم استفاده صندوق های درآمد ثابت از این ابزار، با توجه به الزام این صندوق ها به سرمایه گذاری حداقل ۱۵ درصد و حداکثر ۲۵ درصد از کل ارزش دارایی های خود در سهام و شرایط بسیار نامتعادل و غیر قابل پیش بینی بازار سهام در این روزها، بازدهی صندوق های درآمد ثابت با نوسانات زیادی مواجه می‌شود. از این رو استفاده از امتیاز داده شده توسط سازمان بورس و اوراق بهادار می تواند نقش بسیار سازنده ای در کاهش نوسانات خالص ارزش دارایی ها و هموار سازی سود این صندوق ها داشته باشد. با توجه به کاهش پیش بینی پذیری و ضعف شدید نقدینگی در شرایط کنونی بازار سرمایه، امیدواریم گسترش ابزارهای پوشش ریسک، راهکار خوبی برای رشد و توسعه و جذب نقدینگی‌های سرگردان و کاهش نااطمینانی در این بازار باشد.

اختیار معامله یا معاملات آپشن (Option contract) چیست؟

قرارداد اختیار معامله یا آپشن امکان جالبی را برای تریدرها فراهم می‌کند. در واقع شما با خریداری این قرارداد اختیار استفاده از آن را خریداری می‌کنید. این نوع قرارداد بسیار قدیمی است و گویا به زمان یونان باستان باز می‌گردد. در این مقاله می‌کوشیم تا مفهوم و اجزاء آن را بررسی کرده و همچنین مزایا و معایب آن را برشمریم.

قرارداد اختیار معامله یا معاملات آپشن (Option contract) چیست؟

قرارداد اختیار معامله توافقی است که طی آن حق خرید و فروش یک دارایی در قیمتی از پیش تعیین شده و در تاریخی مشخص به تریدر واگذار می‌شود. با اینکه این قرارداد شبیه به قرارداد آتی (Futures Option) است اما تریدرهایی که قرارداد اختیار معامله خریداری می‌کنند مجبور نیستند مواضع خود را تسویه کنند.

قرارداد اختیار معامله نوعی ابزار مشتقه است که می‌تواند مبتنی بر طیف وسیعی از دارایی‌های پایه از قبیل سهام و رمزارزها باشد. این قرارداد همچنین می‌تواند از شاخص‌های مالی مشتق شود. قرارداد اختیار معامله معمولا جهت پوشش ریسک در مواضع موجود و معاملات سفته‌بازی (Speculative Trading) به کار می‌رود.

حجم روزانه معاملات آپشن بیت کوین در صرافی های مختلف

نحوه کارکرد اختیار معامله

دو نوع اختیار معامله وجود دارد که به اختیار فروش و خرید (Puts and Calls) مشهور است. اختیار خرید (Call options) حق خرید دارایی پایه و اختیار فروش (Put options) نیز حق فروش دارایی را به صاحب قرارداد اعطا می‌کند. بدین ترتیب معامله‌گران هنگامی اختیار خرید را انتخاب می‌کنند که انتظار داشته باشند قیمت دارایی افزایش یابد و متقابلا زمانی اختیار فروش را بر می‌گزینند که انتظار کاهش قیمت داشته باشند. همچنین ممکن است معامله‌گران با امید به ثبات قیمت‌ها از اختیار خرید و فروش جهت شرطبندی در نوسانات بازار استفاده کنند.

قرارداد اختیار معامله حداقل شامل چهار جزء است: مقدار، تاریخ انقضا، قیمت اِعمال (Strike price) و قیمت قرارداد اختیار معامله (Premium). مقدار سفارش به تعداد قراردادهایی که معامله می‌شود اشاره دارد. تاریخ انقضا، تاریخی است که پس از سررسید آن تریدر نمی‌تواند از اختیار معامله استفاده کند. قیمت اِعمال، قیمتی است که دارایی در آن فروخته و یا خریده خواهد شد. و پرمیوم یا قیمت قرارداد نیز قیمت معاملاتی قرارداد اختیار معامله است. این قیمت نمایانگر مبلغی است که که سرمایه‌گذار برای به دست آوردن قدرت انتخاب باید بپردازد. در نتیجه خریداران قرارداد را بر اساس قیمت قرارداد از فروشندگان خریداری می‌کنند. قیمت پرمیوم دائم در حال تغییر است زیرا هر چه می‌گذرد به تاریخ انقضا نزدیک‌تر می‌شود.

اگر قیمت اِعمال از قیمت بازار کمتر باشد، تریدر می‌تواند دارایی را با تخفیف خریده و بعد از احتساب قیمت قرارداد از اختیار معامله استفاده کرده و کسب سود کند. اما اگر قیمت اِعمال بیشتر از قیمت بازار باشد، تریدر هیچ دلیلی برای استفاده از اختیار معامله ندارد و قرارداد بلا استفاده محسوب می‌گردد. اگر از اختیار معامله استفاده نشود تریدر صرفا به اندازه قیمت قرارداد ضرر می‌کند.

توجه به این نکته حائز اهمیت است که گرچه خریداران قادرند تا بین استفاده کردن و یا استفاده نکردن از اختیار خرید و فروش انتخاب کنند اما این مساله در مورد فروشندگان به تصمیم خریداران بستگی دارد.

پس اگر خریدار قرارداد اختیار خرید بخواهد از اختیار خود استفاده کند، فروشنده مجبور است دارایی را به فروش رساند. این یعنی فروشندگان نسبت به خریداران در معرض ریسک بیشتری قرار دارند. در حالی که زیان خریداران صرفا به مبلغ پرداختی قیمت قرارداد محدود می‌شود، فروشندگان بسته به قیمت بازاری دارایی مستعد مقدار زیان بیشتری هستند.

برخی از قراردادهای اختیار معامله (Option contract) حق استفاده از آن را پیش از تاریخ انقضا به معامله‌گران اعطا می‌کند. این نوع قرارداد معمولا به قرارداد اختیار معامله آمریکایی مربوط می‌شود. نمونه اروپایی اختیار معامله تنها می‌تواند در تاریخ انقضا استفاده شود. لازم به ذکر است که این عناوین ارتباطی با مکان جغرافیایی آنها ندارد.

عوامل موثر در قیمت قرارداد اختیار

مبلغ قیمت قراداد تحت تاثیر چند عامل قرار دارد. برای ساده‌سازی فرض می‌کنیم که قیمت قرارداد اختیار حداقل به 4 مولفه بستگی دارد: قیمت دارایی پایه (underlying asset’s price)، قیمت اِعمال (strike price)، مدت زمان باقی مانده تا تاریخ انقضا، بی‌ثباتی (volatility) یا تلاطم بازار (یا شاخص). این چهار جزء هر کدام تاثیرات متفاوتی بر قیمت قرارداد اختیار خرید و فروش دارند که در جدول زیر نمایان است.

قیمت قرارداد اختیار فروش	قیمت قرارداد اختیار خرید
کاهش می‌یابد	افزایش می‌یابد	افزایش قیمت دارایی
افزایش می‌یابد	کاهش می‌یابد	قیمت اِعمال بالاتر
کاهش می‌یابد	کاهش می‌یابد	کاهش زمان
افزایش می‌یابد	افزایش می‌یابد	بی‌ثباتی

طبیعتا قیمت دارایی و قیمت اِعمال تاثیر معکوسی بر قیمت قرارداد اختیار خرید و فروش دارند. در مقابل زمان کمتر به معنی قیمت پایین‌تر برای هر دو نوع قرارداد اختیار معامله است. دلیل اصلی آن این است که با کمتر شدن زمان باقی مانده و نزدیک شدن به زمان انقضا، احتمال اینکه تریدرها بتوانند از قرارداد به نفع خود بهره گیرند کمتر می‌شود. از طرفی دیگر، افزایش سطح بی‌ثباتی معمولا باعث افزایش قیمت قرارداد اختیار معامله می‌شود. به همین جهت، قیمت قرارداد نتیجه ترکیب عوامل و فاکتورهای فوق است.

اختیار معامله یونانی

اختیار معامله یونانی‌ ابزاری است که برای اندازه‌گیری برخی از عوامل موثر بر قیمت قرارداد طراحی شده‌ است. این حروف مقادیری آماری هستند که جهت اندازه‌گیری ریسک یک قرارداد خاص به کار رفته و بر اساس متغیرهای مبنایی متفاوتی طرح ریزی شده اند. در پایین برخی از این حروف یونانی به همراه شرح مختصری از آنچه اندازه‌گیری می‌کنند، آمده است:

• دلتا (δ): مقدار تغییر قیمت قرارداد اختیار معامله را در ارتباط با قیمت دارایی پایه اندازه‌گیری می‌کند. برای مثال دلتای 0.6 اشاره دارد به اینکه قیمت قرارداد به ازای هر 1 دلار تغییر قیمت دارایی به اندازه 0.6 دلار تغییر خواهد کرد.
• گاما (γ): نرخ تغییر دلتا در طول زمان را اندازه‌گیری می‌کند. در نتیجه اگر دلتا از 0.6 به 0.45 تغییر کند، مقدار گاما 0.15 خواهد شد.
• تتا (θ): تغییر قیمت را در رابطه با هر روزی که از مدت قرار داد می‌گذرد اندازه‌گیری می‌کند. این حرف نشان می‌دهد که با نزدیک شدن به تاریخ انقضا، قیمت قرارداد چه مقدار تغییر می‌کند.
• وگا (𝛎): نرخ تغییر قیمت قرارداد را بر حسب 1 درصد تغییر بی‌ثباتی دارایی پایه اندازه‌گیری می‌کند. افزایش در مقدار وگا نمایانگر افزایش قیمت قرارداد خرید و فروش است.
• رو (ρ): تغییرات قیمت قرارداد را در رابطه با نوسانات نرخ بهره اندازه می‌گیرد. افزایش نرخ بهره معمولا سبب افزایش اختیار خرید و کاهش اختیار فروش می‌شود. به همین جهت «رو» برای اختیار خرید عددی مثبت و برای اختیار فروش عددی منفی است.

چگونه و کجا از اختیار معامله استفاده کنیم؟

پوشش ریسک (Hedging)

قرارداد اختیار معامله به صورت گسترده‌ای به عنوان ابزار پوشش ریسک (Hedging) مورد استفاده قرار می‌گیرد. نمونه بارز استفاده از استراتژی پوشش ریسک برای تریدرها خرید اختیار فروش ارز دیجیتالی است که نگهداری می‌کنند. اگر ارزش کلی ارزدیجیتالی که نگهداری می‌شود به سبب کاهش قیمت تنزل پیدا کند، استفاده از اختیار فروش می‌تواند زیان وارد شده را کاهش دهد.

برای مثال فرض کنید آلیس با امید به افزایش قیمت بازار، 100 اتریوم خریداری می‌کند، هر کدام به قیمت 500 دلار. علاوه بر آن آلیس برای پوشش ریسک ناشی از احتمال سقوط قیمت تصمیم می‌گیرد با پرداخت 480 دلار به عنوان قیمت اِعمال و پرداخت 20 دلار به ازای هر اتریوم به عنوان قیمت قرارداد، اختیار فروش خریداری کند. اگر بازار نزولی شود و قیمت اتریوم به 350 دلار کاهش یابد، می‌تواند از اختیار فروش خود برای کاهش زیان حاصل شده استفاده کرده و هر اتریوم خود را به جای 350 دلار به قیمت 480 دلار بفروشد. اما اگر بازار صعودی شود نیازی به استفاده از قرارداد اختیار نخواهد داشت و تنها به اندازه قیمت قرارداد زیان خواهد کرد.

در این سناریو، آلیس در قیمت 520 دلار (500 دلار + 20 دلار به ازای هر اتریوم) به نقطه سر به سر می‌رسد (هزینه و درآمد برابر است و سود و زیانی وجود ندارد)، در حالی که زیان وی به 4000 دلار محدود می‌شود (2000 دلار بابت قیمت قرارداد اختیار فروش و 2000 دلار نیز بابت فروش اتریوم در قیمت 48 دلار )

معاملات سفته‌بازی (Speculative trading)

قرارداد اختیار معامله (Option contract) به صورت گسترده‌ای در معاملات سفته‌بازی (Speculative trading) هم به کار می‌رود. برای مثال تریدری که باور دارد قیمت یک دارایی افزایش می‌یابد، می‌تواند اختیار خرید خریداری کند. اگر قیمت دارایی از قیمت اِعمال پیشی گیرد، تریدر می‌تواند از اختیار خرید استفاده کرده و آن را با تخفیف بخرد. هنگامی که قیمت دارایی بیشتر یا کمتر از قیمت اِعمال است، سبب می‌شود قرارداد سودآور باشد و گفته می‌شود که قرارداد اختیار معامله در سود قرار دارد (in-the-Money). همچنین اگر در زیان باشد گفته می‌شود که اختیار معامله خارج از سود است(out-of-the-Money).

استراتژی‌های اصلی

تریدر می‌تواند حین معاملات آپشن طیف وسیعی از استراتژی‌ها را بر مبنای چهار موضع اصلی به کار گیرد. در مقام خریدار می‌تواند اختیار خرید یا اختیار فروش خریداری کند. و به عنوان فروشنده نیز می‌تواند اختیار خرید یا اختیار فروش بفروشد. همان طور که اشاره شد، فروشندگان مجبورند هنگامی که نگهدارنده قرارداد تصمیم دارد تا از آن استفاده کند، دارایی را بخرند و یا بفروشند.

استراتژی‌های معاملاتی متفاوت آپشن بر اساس ترکیبات متنوع اختیار خرید و فروش وضع شده‌اند. اختیار فروش حمایتی (Protective Puts)، اختیار خرید تامینی (Covered call)، اختیار معامله دو لنگه (Straddle) و اختیار معامله مسدود (Strangle) نمونه‌های اصلی این استراتژی‌ها هستند.

• اختیار فروش حمایتی (Protective Puts): عبارت است از خرید قرارداد اختیار فروش یک دارایی‌ در حالتی که فرد از قبل مالک دارایی است. این استراتژی در مثال قبل توسط آلیس استفاده شد. این استراتژی به بیمه سبد (Portfolio Insurance) نیز معروف است زیرا سرمایه‌گذار را در برابر روند نزولی بازار محافظت می‌کند و در عین حال در صورتی که قیمت دارایی افزایش یابد از پهنه ریسک محافظت می‌کند.
• اختیار خرید تامینی (Covered call): عبارت است از فروش قرارداد اختیار خرید یک دارایی که فرد از پیش مالک آن است. این استراتژی برای ایجاد درآمد اضافی ناشی از نگهدارای دارایی‌، توسط سرمایه‌گذاران مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر قرارداد استفاده نشود، سرمایه‌گذاران از قیمت قرارداد کسب عایدی می‌کنند. اگر به خاطر افزایش قیمت بازار از قرارداد استفاده شود، سرمایه‌گذاران مجبور میَ‌شوند تا مواضع خود را ترک کنند.
• اختیار معامله دو لنگه (Straddle): عبارت است از خرید یک اختیار خرید و یک اختیار فروش یک دارایی واحد با قیمت اِعمال و تاریخ انقضا یکسان. این استراتژی به تریدر اجازه می‌دهد که به اندازه‌ حرکت قیمت دارایی سود برد. به عبارتی ساده در این حالت تریدر بروی نوسانات و بی‌ثباتی بازار شرطبندی می‌کند.
• اختیار معامله مسدود (Strangle): عبارت است از خرید یک اختیار خرید و یک اختیار فروش که هر دو خارج از سود قرار دارند (مثلا قیمت اِعمال برای اختیار خرید بالاتر از قیمت بازار و برای اختیار فروش پایین‌تر از قیمت بازار است). اساسا اختیار معامله مسدود شبیه به اختیار معامله دو لنگه است اما هزینه کمتری نسبت به آن دارد. به هر حال برای آنکه اختیار معامله مسدود سودآور باشد، به سطح بالایی از بی‌ثباتی و تلاطم نیاز است.

مزایا و معایب قراردادهای اختیار

مزایا:

• مناسب برای پوشش دادن ریسک‌های بازار
• انعطاف بیشتر در معاملات سفته‌بازی
• لحاظ کردن چندین ترکیب و استراتژی معاملاتی، به همراه الگوهای منحصر به فرد ریسک به پاداش
• مستعد برای کسب سود از تمامی روندها از جمله صعودی، نزولی و خنثی (رنج)
• می‌تواند هنگام اتخاذ موضع در کاهش هزینه‌ها به کار رود.
• امکان استفاده همزمان در چندین معامله

معایب:

• درک نحوه سازوکار و محاسبه قیمت آپشن همیشه آسان نیست.
• ریسک‌ بالایی دارد به خصوص برای فروشندگان قرارداد
• در مقایسه با گزینه‌های متعارف استراتژی‌های معاملاتی پیچیده‌تری دارد.
• بازار معاملات آپشن اغلب سطح نقدینگی پایینی دارند و این امر باعث می‌شود که جذابیت کمی برای اکثر تریدرها داشته باشد.
• قیمت قرارداد اختیار معامله به شدت بی‌ثبات است و هر چه به تاریخ انقضا نزدیک شود بیشتر کاهش می‌یابد.

قرارداد اختیار چه تفاوت‌هایی با قرارداد آتی دارد؟

قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله هر دو از ابزار مشتقه هستند و از این رو موارد استفاده مشترکی دارند. علیرغم شباهت ‌شان به یکدیگر، یک تفاوت عمده در تسویه سازوکار آن‌ها وجود دارد.

بر خلاف اختیار معامله، قرارداد آتی هنگامی اجرا می‌شود که تاریخ انقضا آن سپری شده باشد، به این معنی که طرفین قرارداد از لحاظ قانونی مجبورند دارایی‌های پایه را با هم مبادله کنند. از طرفی دیگر، قرارداد اختیار معامله یا آپشن (Option contract) صرفا به اختیار و صلاحدید تریدر نگهدارنده قرارداد استفاده می‌شود. اگر خریدار قرارداد بخواهد از اختیار خود استفاده کند، فروشنده مجبور است تا دارایی پایه را معامله کند.

سخن پایانی

قرارداد اختیار معامله یا آپشن (Option contract) نوعی ابزاره مشتقه است که با استفاده از آن حق خرید و فروش یک دارای پایه در قیمتی مشخص و تاریخ انقضایی معین به تریدر داده می‌شود. در واقع وقتی تریدر احساس کند که قیمت یک دارایی در آینده افزایش پیدا می‌کند می‌تواند از اختیار خرید کسب سود کند و هنگامی که انتظار دارد که قیمت کاهش می‌یابد از اختیار فروش استفاده می‌کند. این قرارداد دو نوع دارد: اختیار خرید و اختیار فروش.

قرارداد آپشن حداقل دارای 4 جزء می‌باشد: مقدار، قیمت اِعمال، قیمت قرارداد و تاریخ انقضا. اختیار معامله که در مواردی از قبیل پوشش ریسک، معاملات سفته‌بازی و استراتژی‌های معاملاتی به کار می‌رود.

قرارداد آتی شبیه به آپشن است با این تفاوت که زمان استفاده از آتی بعد از تاریخ انقضاست ولی در آپشن تا پیش از سررسید قابل استفاده است. علاوه بر این در قرارداد آتی اختیاری وجود ندارد و در سررسید طرفین قرارداد مجبور به مبادله هستند.

در حال حاضر معاملات مشتقه ارزهای دیجیتال در صرافی های آنلاین زیادی قابل انجام است. مانند صرافی بایننس، Huobi Global، صرافی Bybit، صرافی اوکی اکس، صرافی بیت مکس و … البته بیشترین معاملات آپشن بیت کوین تا سال 2020 در صرافی Deribit انجام شده است.

فرصت جدید پولسازی در بورس

سازمان بورس در یک گام بلند از هفته آینده ابزار اختیار معاملات سهام را راه‌اندازی می‌کند. پیش از این وعده راه‌اندازی این ابزار از سوی رئیس جدید سازمان بورس داده شده بود که با اجرایی شدن آن می‌توان انتظار تسریع حرکت بورس تهران به سمت استاندارد‌های بین‌المللی را داشت.

در اطلاعیه منتشرشده، به شروع کار قراردادهای اختیار خرید و فروش سهام یا آپشن از روز یکشنبه ۲۸ آذر اشاره شده است. این ابزار در شرایط کنونی تنها در بخش اختیار خرید و برای سهام سه شرکت ملی مس ایران، ایران خودرو و فولاد مبارکه فعال خواهد بود. فروش اختیار خرید اما، در ابتدای کار فقط توسط سهامدار عمده و صندوق‌های سرمایه‌گذاری انجام‌پذیر است.

پیش از این کارشناسان بازار سرمایه بارها به جای خالی ابزار نوینی که در بازارهای بین‌المللی به وفور استفاده می‌شوند، در معاملات بورس تهران اشاره کرده بودند. در شرایط کنونی شروع به کار این ابزار می‌تواند علاوه‌بر ایجاد فرصت جدید برای کسب سودآوری در بازار سهام کشورمان به افزایش میزان تحلیل‌پذیری بازار سهام نیز کمک ویژه‌ای کند. همچنین در فضای بورس تهران که در سال‌های اخیر نوسانات شدیدی را تجربه کرده است، راه‌اندازی ابزار «اختیار معامله» می‌تواند قدرت پوشش ریسک سرمایه‌گذاران را به همراه آورد.

سازمان بورس در یک اقدام رو به جلو قصد دارد که معاملات اختیار سهام را از هفته آینده راه‌اندازی کند. بر اساس اطلاعیه‌ای که بعد از ظهر روز سه‌شنبه از سوی سازمان منتشر شد، قراردادهای اختیار معامله سهام در بورس تهران با قراردادهای اختیار معامله خرید روی سهام پایه شرکت‌های ملی صنایع مس ایران، فولاد مبارکه اصفهان و ایران خودرو، روز یکشنبه مورخ ۲۸ آذرماه آغاز به کار می‌کند. کارشناسان بازار طی سال‌های گذشته بارها به جای خالی ابزار معاملات قراردادهای آتی و اختیار در بازار سهام کشورمان اشاره کرده بودند.

پیش از این امکان انجام معاملات آتی سکه وجود داشت. طی هفته جاری پس از راه‌اندازی معامله اختیار سکه اخباری از راه‌اندازی قراردادهای اختیار خرید برای سهام برخی از شرکت‌ها نیز به گوش رسید. در نهایت نیز اخبار از شروع به کار معاملات اختیار خرید و فروش از یکشنبه هفته آینده حکایت داشتند.

امکان کاهش میزان ریسک سرمایه‌گذاری در سهام، افزایش میزان تحلیل بازار و برآورد انتظارات بازار از آینده سهام از جمله این موارد است. در این میان فضای معاملاتی برای کسب سود بیشتر نیز وجود خواهد داشت. فراهم آوردن فضایی برای عده‌ای که قصد کسب سودهای بیش از حد معمول دارند می‌تواند ریسک نوسانات بالا را از سوی این افراد در سهام پایه کم کند. علاوه‌بر این نگاه تحلیلی به آینده و همچنین انتظار برای حرکت سهام در دوره میان‌مدت می‌تواند مانع از جولان این دسته از سرمایه‌گذاران در حالت معمول سهام شود.

در ادامه به ارائه خلاصه‌ای از قوانین معاملاتی و همچنین ساز و کار معاملات آتی خواهیم پرداخت. این گزارش بر مبنای موارد بیان شده از سوی سازمان بورس به‌صورت خلاصه مطرح می‌شود.

شروع به کار قراردادهای اختیار خرید

به گزارش روابط عمومی بورس تهران قراردادهایی که از روز یکشنبه راه‌اندازی می‌شوند از نوع اختیار خرید بوده و سرمایه‌گذاران می‌توانند فقط نسبت به اخذ موقعیت خرید در نمادهای ایجاد شده اقدام کنند و اخذ موقعیت فروش تنها به منظور بستن موقعیت‌های خرید قبلی اخذ شده، امکان‌پذیر خواهد بود. بر این اساس سبک اعمال قراردادها از نوع اروپایی بوده، به این معنا که فقط در سررسید قابلیت اعمال خواهند داشت. همچنین نحوه اعمال قراردادها به‌صورت غیرخودکار است.

به این ترتیب که دارندگان موقعیت بازخرید در صورت تمایل به اعمال باید درخواست اعمال خود را از طریق کارگزار مربوطه و مطابق با قرارداد مشتری-کارگزار، به اتاق پایاپای اعلام کنند. در ضمن تسویه در قراردادهای اختیار معامله سهام به سه صورت صرفا نقدی، اول نقدی بعد فیزیکی و صرفا فیزیکی امکان‌پذیر است. در دوره سه ماه اول آغاز معاملات قراردادهای اختیار معامله و در راستای کمک به توسعه بازار قراردادهای اختیار معامله سهام، کارمزد همه ارکان به‌جز کارگزار، صفر در نظر گرفته شده است.

سرمایه‌گذاران محترم می‌توانند برای کسب اطلاعات بیشتر به دستورالعمل قراردادهای اختیار معامله سهام مصوبه ۱۷/ ۰۹/ ۱۳۹۵ هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار مراجعه کنند.

بر اساس اطلاعیه سازمان امکان معامله قراردادهای اختیار خرید در بازار وجود خواهد داشت و تا اطلاع ثانوی قراردادهای اختیار فروش شروع به کار نخواهد کرد. قراردادهای اختیار خرید میان فروشندگان این قراردادها و خریداران منعقد می‌شود. بر اساس قواعد کنونی به‌نظر می‌رسد تنها نهادهای حقوقی‌ مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری و همچنین شرکت‌های کارگزاری می‌توانند در نقش فروشنده اختیار خرید سهام فعال باشند. این فروشندگان وجهی را به‌عنوان وجه تضمین که بر اساس دستورالعمل صادره از بورس تعیین می‌شود، در نظر خواهند گرفت.

بر اساس قواعد کنونی به نظر می‌رسد تنها نهادهای حقوقی‌ مانند سهام‌داران عمده و صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند در نقش فروشنده اختیار خرید سهام فعال باشند. این فروشندگان مبلغی را به عنوان وجه تضمین که بر اساس دستورالعمل صادره از بورس تعیین می‌شود، در نظر خواهند گرفت. بر اساس اظهارنظر مسوولان این مبلغ مطابق با نمونه‌های جهانی در صورتی که نقدی باشد معادل ۱۰۰ درصد تعهدات فروشنده اختیار است در دیگر موارد مانند اوراق مشارکت و همچنین توثیق سهام نیز باید ریسک نقدشوندگی در نظر گرفته شود؛ در نتیجه مبلغ تضمین بیشتر خواهد بود.

این وجه تضمین برای موقعیت فروش قرارداد اختیار معامله خرید برابر است با مبلغ حاصل از فروش قرارداد اختیار به علاوه A درصد قیمت پایانی لحظه‌ای سهم پایه ضربدر اندازه قرارداد ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش منهای مقدار در زیان بودن قرارداد اختیار معامله. از طرفی وجه تضمین اولیه نباید از مبلغ حاصل از فروش قرارداد اختیار به علاوه B درصد قیمت اعمال ضربدر اندازه قرارداد کمتر باشد.

از طرفی خریدار این موقعیت مبلغی را بابت خرید این قراردادها می‌پردازد. (درصدی از قیمت سهام) در این میان تا تاریخ سررسید امکان بستن موقعیت اختیار خرید با معامله این اختیار وجود خواهد داشت، در نتیجه موقعیت باز اختیار خرید سهم مورد نظر به خریدار جدید منتقل می‌شود. در ادامه مثال‌هایی از روند انجام این معاملات در بازار آورده شده است.

در این مثال‌‌ها به امکان کسب سود بیشتر و همچنین کاهش میزان ریسک سرمایه‌گذاری در سهام اشاره شده است. علاوه‌بر این دو موضوع برآورد انتظارات و تحلیل بازار می‌تواند به افزایش عمق بازار کمک کند. در نتیجه میزان تحلیل نیز با افزایش عمق بازار بیشتر خواهد شد. رشدهای بیش از حد قیمت یک سهم در حالی‌که قیمت قراردادهای آتی بیانگر انتظار رشدهای کمتر این سهم است می‌تواند بر قیمت سهم فشار وارد کند. این موضوع مانع از جولان هیجانات ممتد در بازار سهام خواهد شد.

مکانیزم معاملاتی اختیار خرید و فروش سهام

برای مثال سرمایه‌گذاری اختیار خرید ۱۰‌هزار سهم از یک شرکت را در قیمت توافقی ۱۰۰‌تومان با سررسید ۲ ماهه خریداری می‌کند. حال به‌ازای این خرید، به‌عنوان مثال سرمایه‌گذار مبلغ ۵۰ هزار تومان به‌عنوان وجه اولیه پرداخت می‌کند (به ازای هر سهم ۵ تومان). در‌صورتی‌که در زمان قرارداد قیمت سهم پایه ۱۱۰ تومان باشد، سرمایه‌گذار می‌تواند با اعمال قرارداد خود سودی معادل ۱۰۰ هزار تومان را کسب کند. فرض کنید در روز عقد این قرارداد قیمت پایه هر سهم معادل ۱۰۰ تومان باشد.

حال اگر سرمایه‌‌گذار بخواهد با سرمایه اولیه (۵۰ هزار تومان) سهام این شرکت را در معاملات عادی روزانه بازار خریداری کند تنها می‌توانست ۵۰۰ سهم را به پرتفوی خود اضافه کند.

در نتیجه سودی که در تاریخ سررسید و با قیمت بازاری سهم (۱۱۰ تومان فرضی) تنها سود ۵ هزار تومانی به سرمایه‌گذار می‌رسید. بر این اساس این ابزار امکان کسب سودهای بیش از حد معمول مطابق با میل فعالان بازار را فراهم می‌کند. در‌صورتی‌که قیمت پایانی سهم در سررسید از قیمت توافقی قرارداد کمتر باشد، وجه پرداخت اولیه از سوی خریداری اختیار خرید نزد فروشنده باقی خواهد ماند.

از سوی دیگر با افزایش تعداد قراردادها می‌توان برآوردی از روند انتظارات بازار به دست آورد. البته این موضوع نیازمند تکمیل شدن فرآیند معاملات قراردادهای اختیار با امکان انجام معامله قراردادهای فروش است.

در این شرایط خریدار اختیار فروش سهام برای مثال قبل در قیمت ۱۰۰ قرارداد را منعقد می‌کند. بابت انعقاد قرارداد ۱۰ تومان هزار سهمی از این شرکت مبلغ ۳ هزار تومان را پرداخت می‌کند. حال در‌صورتی‌که قیمت سهم در تاریخ سررسید قرارداد ۹۰ تومان باشد، خریدار اختیار فروش سهام می‌تواند با اعمال آن سود معادل ۱۰۰ هزار تومان را کسب کند.

از طرفی در‌صورتی‌که قیمت سهم از بیش از قیمت توافقی قرارداد باشد مبلغ اولیه پرداختی نزد فروشنده خواهد ماند. در این شرایط بازار می‌تواند تحلیل مناسبی را از روند آتی قیمت سهم داشته باشد؛ در‌صورتی‌که قیمت قراردادهای اختیار از قیمت‌های روزانه سهم پایه کمتر باشد، در نتیجه انتظار برای کاهش قیمت سهم وجود دارد. خرید و فروش قراردادهای اختیار خرید و اختیار فروش سهام افزایش تحلیل فعالان بازار را به دنبال خواهد داشت و می‌تواند شدت نوسانات را کنترل کند.

مثال دیگری درخصوص قراردادها نیز قرارداد استردال نام دارد. امکان پوشش نوسانات قیمت سهم چه در مسیر صعودی و همچنین نزولی را فراهم کند. در این خصوص سهامدار یک شرکت را در نظر بگیرید که از نوسانات شدید سهم در آینده بیمناک است. بر این اساس سرمایه‌گذار قرارداد خرید اختیار خرید را برای سهمی ۱۱۰‌تومان تنظیم می‌کند و همچنین قرارداد اختیار فروش سهم را در همین قیمت خریدار می‌کند.

در این شرایط فرض کنید مبلغ ۵ تومان به‌ازای هر قرارداد پرداخت کند. حال در تاریخ سررسید اگر قیمت سهم در بازار معادل ۱۱۰ تومان باشد زیان ۱۰ تومانی را متقبل می‌شود (حداکثر میزان زیان از بابت قرارداد اختیار خرید و فروش) که البته باید با سود حاصل از افزایش ارزش واقعی پرتفوی مقایسه شود. از سوی دیگر اگر قیمت سهم به ۹۰تومان ریزش کند این سرمایه‌گذار ۲۰ تومان بابت اعمال قرارداد اختیار فروش سود خواهد کرد که این مبلغ از هزینه اولیه خرید اختیار (معادل ۱۰) کم شده و ۱۰ تومان سود برای سهام باقی خواهد ماند. بر این اساس امکان کاهش ریسک برای سهامداران نیز وجود خواهد داشت.