رابطه اوراق قرضه و نرخ بهره

مدرسه پول

این وبلاگ حاوی مطالب مربوط به درس پول و ارز و بانکداری می باشد

فصول کتاب پول و ارز و بانکداری نوشته فرجی

اطلاعیه کلاس ها

تبلیغات و اخبار

اعلام نمرات

• خرداد ۱۳۹۵ (۱۱)
• ارديبهشت ۱۳۹۵ (۸)
• فروردين ۱۳۹۵ (۱)
• اسفند ۱۳۹۴ (۶)
• بهمن ۱۳۹۴ (۳)

خلاصه فصل دهم کتاب: نرخ بهره

بهره ، مقدار پولی است که واحدهای دارای مازاد از واحد های دارای کسری به منظور قرض دادن پس انداز هایشان مطالبه میکنند.

مبادله بین مصرف حال و آینده

نرخ بهره به جامعه در تصمیم گیری چگونگی تخصیص درآمدش به کالاها و خدمات در طول زمان،کمک میکند. نرخ بهره بازار، بیانگر نرخی است که یک خانوار می تواند قدرت خریدحالش را با قدرت خرید آینده مبادله نماید.

بهره این امکان را برای مردم فراهم میسازد که ارزش حال و آینده را با یکدیگر مقایسه نمایند،زیرا چنین مقایسه ای است که مبادله قدرت خرید حال و آینده را فراهم می سازد. از آنجایی که خانوار های مختلف برای مصرف حال و آینده ترجیحات متفاوتی دارند، در یک نرخ بهره معین،بعضی از عاملهای اقتصادی به طور خالص قرض دهنده و برخی دیگر قرض گیرنده هستند.

نظریه بهره مبتنی بر وجوه وام دادنی

اقتصاد پولی را در نظر بگیرید که در آن بازار اعتبارات وجود ندارد. در چنین اقتصادی، دریافت کنندگان درآمد، بخشی از درآمد خودشان را برای خرید کالاها و خدمات (مصرف) به کار ببرند و بخش دیگر را به صورت پولی (شکل عمومی قدرت خرید) پس انداز نمایند. در چنین شرایطی پولی که نگهداری میشود در آینده مصرف و در صورتی که نرخ تورم را صفر در نظر بگیریم، میتوان همان مقدار کالا و خدمات را در هر زمانی در آینده خریداری نمود. اما اگر بازار اعتبارات در یک اقتصاد به وجود آید، علاوه بر دو مورد فوق، درآمد میتواند در جای سومی نیز به کار رود صاحبان درآمد میتوانند با قرض دادن بخشی از پس انداز های خود به دیگری بهره دریافت نمایند. در هر حال پس انداز کنندگان یا قرض دهندگان خالص، عرضه کننده وجوه به بازار اعتبارات و قرض کنندگان خالص، متقاضی وجوه از بازار اعتبارات می ‎ باشند.

عرضه اعتبارات: بخشی از عرضه اعتبارات ناشی از پس انداز جاری، بخشی مربوط به پس انداز درآمد های گذشته و بخشی هم مربوط به تغییر خالص در اعتبارات بانکی میباشد. در نرخهای بهره بالاتر، عرضه اعتبارات افزایش می یابد و اغلب خانوار ها و مؤسسات به طور خالص قرض دهنده خواهند بود و حاضراند بیش از درآمدشان پس انداز نمایند. در نرخهای بهره خیلی بالا، حتی مؤسسات دارای فعالیت های اقتصادی بسیار سود آور در می یابند که نمیتوانند با بازدهی منافع ناشی از سرمایه گذاری بهره را پرداخت نمایند. در چنین شرایطی آنها میتوانند با تبدیل شدن به یک پس انداز کننده خالص نرخ بازدهی بیشتری را بدست آورند.

در نمودار مشاهده میشود منحنی عرضه اعتبارات با شیب مثبت رسم شده و از چپ به راست با افزایش نرخ بهره، عرضه اعتبارات ( SOC ) نیز افزایش می یابد.

تقاضای اعتبارات: تقاضای اعتبارات از مجموع مازاد تقاضای خانوار ها،مؤسسات و دولت برای مصرف و سرمایه گذاری، نسبت به درآمدشان حاصل میشود. وقتی نرخ بهره بازار کاهش می یابد، اغلب مردم ترجیح میدهند قرض گیرنده خالص شوند و آنها تشخیص میدهند که نرخ بازاری بهره پایین تر از نرخ بهره فردی آنها است. در این شرایط آنها تصمیم به کاهش پس اندازشان میگیرند و در نرخ های بهره بسیار پایین حتی مردم که به آینده می اندیشند مصرف بیشتر در حال را به پس اندازکردن ترجیح میدهند و برای مؤسسات نیز نرخ های بهره پایین تر موجب افزایش سرمایه گذاری میشود. به طور خالص وقتی نرخ بهره کاهش می یابد به شرط آنکه دیگرعوامل را ثابت در نظر بگیریم مقدار اعتبارات تقاضا شده نیز افزایش می یابد.

منحنی تقاضای اعتبارات جامعه با شیب منفی و با کاهش نرخ بهره از i₁ به i₂ مقدار تقاضای اعتبارات از DOC₁ به DOC₂ افزایش می یابد. زیرا با کاهش نرخ بهره اغلب طرح ها و پروژهای سرمایه گذاری سود آور شده،موجب افزایش تقاضا برای تأمیین مالی سرمایه گذاری برای چنین طرحهایی میگردد.

تعادل در بازار اعتبارات و نرخ بهره بازار

نقطه تعادل در بازار اعتبارات،نقطه E ونرخ بهره تعادلی i₂ میباشد.دراین نرخ بهره،مقدار اعتبارات عرضه شده و تقاضا شده EOC با یکدیگر برابرند.در نرخ بهره بیش از i₂ درصد مقدار اعتبارات عرضه شده از مقدار اعتبارات تقاضا شده بیشتر گردیده یک مازاد عرضه اعتبارات در جامعه به وجود می آید و در اثر رقابت قرض دهندگان با یکدیگر نرخ بهره تا رسیدن به سطح تعادلی اش کاهش خواهد یافت. از طرف دیگر در نرخ بهره کمتر از i ₂ به لحاظ مازاد تقاضا و رقابت قرض گیرندگان برای کسب اعتبارات نرخ بهره تا رسیدن به سطح تعادلی افزایش می یابد.

تفاوت بین نرخ بهره اسمی و نرخ بهره حقیقی ( اثر فیشر )

در حقیقت نرخ بهره اسمی، به عنوان نرخ مبادله یک ریال امروز و یک ریال در سال آینده تعریف میشود. از طرف دیگر نرخ بهره حقیقی نرخ مبادله بین کالا و خدمات (نرخهای حقیقی ) در حال و آینده میباشد. در دنیایی که تورم و تنزلی وجود ندارد، نرخ بهره اسمی و حقیقی با هم برابرند.

رابطه بین نرخ های بهره و تورم انتظاری یا پیش بینی شده اولین بار به وسیله فیشر مطرح گردید. بر طبق نظریه فیشر اگر قرض دهندگان و قرض گیرندگان نرخ های تورم یکسانی را پیش بینی کنند در این صورت:

انواع نرخ بهره و نحوه محاسبه آنها

نرخ بهره اسمی : اگر قیمت اسمی یک ورقه قرضه دولتی 10000ریال باشد و دولت تعهد کند که هر سال 1000 ریال به عنوان بهره پرداخت نماید در این صورت نرخ بهره سالانه 10 درصد است. این نرخ بهره را نرخ بهره اسمی نیز می نامند. بنابر این نرخ بهره اسمی به صورت زیر محاسبه می شود.

نرخ بهره جاری : چنانچه بهره دریافتی سالیانه به قیمت جاری ورقه قرضه تقسیم گردد، در اینصورت نرخ بهره را جاری گویند. مثلاً ورقه قرضه ای که قیمت و نرخ بهره اسمی آن به ترتیب 10000ریال و 10 درصد می باشد، ممکن است در بازار به قیمت 9000ریال فروخته شود. در اینصورت نرخ بهره اسمی آن همچنان10 درصد است درحالی که نرخ بهره جاری آن 1/11درصد (1/11 ٪ =9000÷100) میشود. نرخ بهره جاری را میتوان از رابطه زیر به دست آورد:

نرخ بهره مؤثر (نرخ بهره با توجه به سررسید) : چنین اوراق قرضه ای با تنزیل فروخته می شود (به قیمتی کمتر از قیمت اسمی آنها) اما در سررسید شان به قیمت اسمی بازخرید میگردند. بنابراین در محاسبه نرخ بهره می بایستی هم سود سرمایه و هم پرداخت بابت بهره، منظور گردد.

که در این رابطه i نرخ بهره بازار است.

در این رابطه دو نکته لازم به ذکر است؛ نکته اول اینکه بین pv (ارزش حال دارایی)و جریان درآمدی آینده( R ها)یک رابطه مستقیم وجود دارد و با ثابت در نظر گرفتن سایر عوامل با افزایش درآمد خالص در سالهای ٱ ینده ارزش حال دارایی (قیمت فروش دارایی) نیز افزایش می یابد. نکته دوم اینکه در صورتی که R ها را ثابت در نظر بگیریم با کاهش نرخ بهره بازار قیمت فروش دارایی(ارزش حال آنها) افزایش خواهد یافت. به عبارت دیگر بین ارزش حال دارایی و نرخ بهره یک رابطه عکس وجود دارد.

مثال:فرض کنید یک ورقه قرضه که دارای قیمت اسمی 5000 ریال است پرداخت بهره سالیانه اش 250 ریال باشد اگر سررسید این ورقه قرضه سه سال و نرخ بهره بازار نیز 10 درصد باشد ارزش حال این ورقه قرضه چقدر است؟

مثال: نرخ بهره مؤثر برای ورقه قرضه ای که دارای سررسید سه ساله و ارزش اسمی 5000 ریال و قیمت جاری 4381.25 ریال است و در پایان هر سال 250 ریال به عنوان بهره پرداخت می شود چقدر است؟

از حل این رابطه مقدار i برابر با 10 درصد می شود.

کته قابل توجه این است که بین ارزش بازاری اوراق قرضه با نرخ بازاری بهره در اقتصاد رابطه عکس وجود دارد.یعنی هر وقت که نرخ بهره در اقتصاد افزایش یابد قیمت اوراق قرضه موجود کاهش می یابد.زیرا اوراق قرضه طبق تعریف نوعی دارایی می باشد که دارای درآمد ثابت ریالی در هر سال است.برعکس اگر نرخ بهره در بازار کاهش یابد قیمت بازاری اوراق قرضه موجود افزایش می یابد.به بیان دیگر دارندگان اوراق قرضه با توجه به تغییرات ارزش بازاری ورقه قرضه دارای سود و یا زیان سرمایه می شوند.

کاهش نرخ بازده اوراق ۱۰ساله آمریکا به زیر یک درصد/ روند نزولی نرخ بهره در کنار سیر نزولی نرخ بازده

نرخ اوراق بازده ۱۰ ساله آمریکا برای نخستین بار در تاریخ، روز سه شنبه به کمتر از یک درصد رسید، مساله‌ای که بدون تردید به وحشت شیوع ناگهانی ویروس کرونا بازمی‌گردد.

اقتصاد آنلاین – اکرم شعبانی؛ به گزارش سی ان ان، بازده اوراق قرضه ایالات متحده از ابتدای سال 2020 روند کاهشی داشته است اما با توجه به روند حرکتی بازارهای مالی ایالات متحده در هفته گذشته و واکنش بازارهای مالی به شیوع کرونا، روز گذشته روند کاهشی و سقوط بازده اوراق قرضه تسریع شد.

بانک فدرال رزرو با تشدید این وحشت، روز سه شنبه در یک اقدام برنامه ریزی نشده کاهش نیم درصدی نرخ بهره را برای اعلام کرد. این نخستین کاهش اضطراری نرخ بهره در چنین سطحی از سال 2008 بوده است. شاخص داو جونز هم روز سه شنبه کاهش بیش از 750 واحدی داشت.

اقتصاددانان در شرایط کنونی به شدت نگران عواقب ناشی از شیوع بیشتر ویروس کرونا هستند. تعطیلی کارخانه‌ها در چین و محدودیت‌های شدید مسافرتی و تاثیر این محدودیت‌ها بر تجارت و هزینه‌های مصرف کننده، شوک عرضه در اقتصاد جهانی را به دنبال خواهد داشت.

در شرایطی که سرمایه گذاران به دلیل امنیت نسبی و میزان بالای بدهی دولت در کشورهای پیشرفته در جستجوی پناهگاهی امن برای سرمایه گذاری هستند، بازده اوراق قرضه کاهش یافت. اوراق قرضه همچنین یکی از نقاط سنتی مورد توجه سرمایه گذاران بازارهای سهام بوده است، به این مفهوم که با سقوط بازار سهام، قیمت اوراق بهادار رو به افزایش می‌گذاشت. بازده و قیمت اوراق قرضه در جهت‌های معکوس حرکت می‌کنند. اگر قیمت اوراق بهادار به دلیل تقاضای زیاد افزایش پیدا کند، بازده اوراق کاهش پیدا می‌کند. تجمع اوراق قرضه ده ساله در چند مدت اخیر موجب شد تا رکورد پایین‌ترین نرخ بازده رقم بخورد.

نرخ بهره کمتر

خزانه داری همچنین بیانگر انتظارات نرخ بهره از سوی سرمایه گذاران است. به این مفهوم که اگر بازده اوراق 10 ساله کاهش داشته باشد، بازار تمایل به تعیین نرخ‌های پایین‌تر در آینده پیدا می‌کند.

این در حالی است که میزان بدهی دولت با بازده کم یا حتی منفی در طی سال‌های گذشته رو به افزایش است، چرا که بانک‌های مرکزی در سراسر رو به کاهش نرخ بهره آورده‌اند. به عنوان مثال بانک فدرال رزرو در سال 2019 سه بار نرخ بهره را در ایالات متحده کاهش داد تا در بحبوحه جنگ اقتصادی آمریکا و چین، اقتصاد این کشور را تقویت کند.

کاهش نرخ بهره برای شرکت‌هایی که به دنبال بازپرداخت بدهی‌های سنگین هستند نیز مطلوب به شمار می‌رود. با این حال برای سرمایه گذارانی که بدون ریسک زیاد به دنبال بازده مناسب هستند، نرخ‌های پایین –و به همراه آن بازده پایین- مشکل بزرگی به شمار می‌آید.

اوراق قرضه چیست؟ و معرفی انواع آن

به احتمال زیاد تا به حال عبارت اوراق قرضه به گوشتان خورده است و برایتان در این راستا سوال پیش آمده که اوراق قرضه چیست و در چه زمینه‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرد؟ در پاسخ به این سوال باید متذکر شد که ما امروزه با توجه به شرایط موجود، توان انجام برخی از کارها مانند خرید خانه، ماشین، ادامه تحصیل و موارد این‌چنینی را نداریم و مجبور می‌شویم گاهی اوقات به دریافت وام بپردازیم تا شرایط برایمان راحت‌تر شود. بسیاری از کسب و کارها نیز چنین شرایطی دارند، یعنی آن‌ها می‌توانند برای تامین بودجه مالی لازم برای فعالیت‌های خود هزینه‌ای را به عنوان وام دریافت کنند؛ اما دقت داشته باشید که وام مورد نظر آن‌ها در توان بانک نیست از همین جهت باید به شکل دیگری اقدام کنند. دریافت اوراق قرضه از راه‌هایی به حساب می‌آید که کسب و کارها می‌توانند از طریق آن مبلغ مورد نیاز خود را تامین کنند. به نوعی باید گفت اوراق قرضه نوعی وام است که کسب و کارها می‌توانند به استفاده از آن بپردازند و فعالیت‌های خود را از طریق آن شروع و ادامه دهند.

آشنایی با اوراق قرضه

استفاده از اوراق قرضه در ایران به این شکل است که گویا شما به شرکت صادرکننده‌ای که اوراق را برای رابطه اوراق قرضه و نرخ بهره شما صادر کرده است، پولی را قرض داده‌اید و این شرکت نیز در قبال آن به شما وامی را می‌دهد که از طریق آن امور خود را انجام دهید. دقت داشته باشید که نرخ بهره‌وری برای این نوع از وام، بلند مدت است و پرداخت های آن به طور معمول به صورت نیم ساله انجام می‌شود. البته این رابطه اوراق قرضه و نرخ بهره مدت زمان گاهی اوقات به یک سال، سه ماه و حتی یک ماه نیز می‌رسد. حال در راستای پاسخ به سوال اوراق قرضه چیست، شاید برای شما سوال پیش آید که در زمان سررسید مهلت، چه اتفاقی می‌افتد که باید متذکر شد در چنین زمانی، صادر کننده، اصل پولی را که از فرد گرفته بوده است، بازپرداخت می‌کند.

انواع اوراق قرضه

حال تا به اینجا در رابطه با پاسخ سوال اوراق قرضه چیست؟ اطلاعاتی را در اختیارتان قرار دادیم؛ اما توجه داشته باشید که این نوع از اوراق انواع گوناگونی دارند که باید از آن‌ها مطلع باشید. در ادامه این موضوع را نیز مورد بررسی قرار خواهیم داد تا با آن‌ها آشنا شوید.

اوراق قرضه دولتی

دولت برای انجام امور گوناگونی چون تامین مالی برنامه‌های گوناگون، پرداخت لیست‌های حقوق، پرداخت صورت‌حساب‌ها و … به صادرات اوراق قرضه پرداخته است. باید متذکر شد که اوراق قرضه کشورهایی چون آمریکا، ثبات دارند و می‌توان استفاده از آن‌ها را یک سرمایه‌گذاری امن دانست. البته در طرف دیگر اوراق کشورهایی وجود دارد که در حال توسعه هستند. از همین جهت ریسک اوراق قرضه که چنین شکلی دارد، بیشتر خواهد بود.

اوراق قرضه شهرداری

نوع دیگر از اوراق که برای تامین هزینه‌های مربوط به پروژه‌های گوناگون صادر می‌شود، اوراق قرضه شهرداری است که توسط ایالات، شهرها، کشورها و مناطق مختلف به تولید می‌رسد. از جمله هزینه‌هایی که توسط این نوع از اوراق تامین می‌شود، می‌توان هزینه مربوط به ساخت مدارس، بیمارستان‌ها، دفاتر اداری، فرودگاه‌ها، نیروگاه‌ها و … را نام برد. در رابطه با اوراق قرضه شهرداری نکته‌ای وجود دارد و آن این است که سود حاصل از آن، شامل مالیات نمی‌شود.

اوراق قرضه شرکتی

اوراق قرضه شرکتی در جهت تامین هزینه‌های مربوط به کسب و کار صادر می‌شود. نکته که در رابطه با این نوع از اوراق قرضه وجود دارد، این است که ریسک آن نسبت به اوراق دولتی بیشتر خواهد بود؛ اما از آنجایی که می‌تواند شما را صاحب پول بیشتری کند، مناسب‌تر به نظر می‌رسد. البته معایبی نیز برای این نوع از اوراق وجود دارد و آن معاف نبودن اوراق از مالیات است.

نحوه انتشار اوراق قرضه

شرکت سهامی عام در برخی از شرایط خاص می‌تواند اقدام به صدور اوراق قرضه کند. حال نکته‌ای که در رابطه با این اوراق وجود دارد، این است که شما می‌توانید آن‌ها را همچون سهام معامله، واگذار و یا همچنین در دفتر نقل و انتقالات به ثبت برسانید. حال در رابطه با انتشار این اوراق نیز نکات و شرایطی وجود دارد که در ادامه به نحوه چگونگی آن خواهیم پرداخت. دقت داشته باشید که انتشار اوراق قرضه در کشور ما از سمت و سوی دولت و موسساتی که به آن‌ها وابسته است، انجام می‌شود. همچنین باید بدانید که انتشار این دسته از اوراق در بخش‌های خصوصی به دلیل آنکه به سرمایه‌های عظیم نیازی ندارند، رایج و متداول نیست.
انتشار این دست از اوراق زمانی صورت می‌گیرد که یک شرکت سهام عام خود را که به ثبت رسیده است، به طور کامل پرداخت کرده باشد و دو سال از آن نیز بگذرد. در چنین شرایطی اوراق قرضه برای فرد و شرکت منتشر می‌شود. همچنین در این راستا ترازنامه‌های مربوط به دو سال گذشته نیز باید توسط مجمع عمومی تصویب و به ثبت رسیده باشند تا مشکلی برای انتشار وجود نداشته باشد.

اوراق قرضه قابل بازخرید

تا به اینجا توضیحاتی در رابطه با پاسخ به سوال اوراق قرضه چیست در اختیارتان قرار گرفته است. حال تصمیم داریم اطلاعاتی را در رابطه با بازخرید اوراق قرضه در اختیارتان قرار دهیم. به احتمال زیاد شما نیز تا به حال عبارت اوراق قرضه قابل بازخرید را شنیده باشید. منظور از چنین اوراقی در واقع این است که صادر کننده قبل از رسیدن به تاریخ سررسید که برای اوراق اعلام شده است، آن را بازخرید کند. این موضوع می‌تواند به شرکت‌هایی که صادر کننده هستند این امکان را بدهد که بدهی‌های خود را زودتر بپردازند.
دقت داشته باشید که اگر نرخ بهره بازار مناسب باشد، به احتمال زیاد یک شرکت تجاری امکان دارد به بازخرید اوراق قرضه بپردازد و در ادامه نرخ سود مطلوب تری را از طریق وام به دست آورد. همچنین باید متذکر شد که اوراق قرضه قابل بازخرید انواع گوناگونی دارند که به صادرکننده اجازه می‌دهند که اوراق را متناسب با شرایطی که در آن قرار دارند انتخاب کنند. البته دقت داشته باشید که تمامی اوراق قابل بازخرید نیستند که در این راستا می‌توان به اوراق قرضه خزانه اشاره کرد. توجه داشته باشید که اوراق قرضه شهرداری در بیشتر مواقع و اوراق قرضه شرکتی در برخی از مواقع قابل بازخرید نیستند. دقت داشته باشید که شما باید پیش از اقدام به بازخرید اوراق، در رابطه با این موضوع اطلاعات لازم را داشته باشید تا دچار مشکل نشوید. در راستای پرداختن به جواب اوراق قرضه چیست، باید به مواردی که گفته شد، اشاره داشت. شما می‌توانید در صورت نیاز، این اوراق را تهیه کنید و به استفاده از آن بپردازید تا مشکل مالی شما برطرف شود و بهترین نتیجه را به دست آورید.

برای یادگیری “انواع اوراق” مسیر زیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم:

رد نرخ ارز و بهره بر چهره بورس

در روز‌های اخیر نوسانات نرخ ارز تاثیر مهمی در بازار سرمایه گذاشته است. دلار به‌عنوان یکی از محرک‌های اصلی رشد بازار سرمایه مطرح بوده. بعد از رکورد شکنی‌های دلار این سوال طرح شد که تا کجا افزایش نرخ دلار می‌تواند بر رشد قیمت سهام موثر باشد. بعد از روند نزولی نرخ ارز در روز‌های اخیر باز هم این پرسش مطرح می‌شود که دلار چگونه و با چه ضریبی بر بازار موثر خواهد بود.

نرخ بهره عامل اثرگذار دیگری بر بازار سهام است که سیاست‌گذاری درخصوص آن بر نوسانات بازار به‌طور مستقیم اثر گذار است. در پژوهش اخیر دانشکده اقتصاد و مدیریت دانشگاه صنعتی شریف با همکاری تحلیلگر امید با نویسندگی امیررضا اخوان،‌ نیما محمدزاده و آی‌سا ایمانی ودیگر نویسندگان منتشر شده نشان می‌دهد به ازای یک درصد تغییر در قیمت دلار،شاخص کل ۵۴/ ۰ درصد رشد داشته است. بخش دیگری از این پژوهش به بررسی تاثیر نرخ بهره بر نوسانات سهام پرداخته است. بر این اساس به ازای یک‌واحد (درصد) تغییر نرخ بهره، شاخص کل ۵/ ۶درصد رشد داشته است.

شاخص‌های اقتصاد کلان

این پژوهش با عنوان تاثیر متغیرهای کلان اقتصاد بر بورس ایران برخی از عوامل اقتصادی اثرگذار بر قیمت سهام را مورد بررسی قرار داده است. در این گزارش با طرح دیدگاه‌های متفاوت نسبت به نرخ بهره آمده است: ‌دیدگاه سنتی می‌گوید وقتی نرخ بهره بالاتر باشد، قرض گرفتن پول گران تر است و حاشیه سود شرکت را کاهش می‌دهد. با سود کمتر، قیمت سهام کاهش می‌یابد. در مقابل هنگام رکود اقتصادی، کاهش نرخ بهره که موجب ارزان تر شدن پول برای استقراض می‌شود؛ اغلب قیمت سهام افزایش می‌یابد.» اما بررسی‌های این گزارش نشان می‌دهد رابطه بین نرخ بهره و قیمت سهام خطی نیست. در واقع رابطه نرخ بهره واقعی و قیمت سهام تا پیش از یک سطح آستانه برای نرخ بهره واقعی، مطابق دیدگاه شیلر مثبت بوده و پس از عبور از سطح آستانه یاد شده مطابق نظریه سنتی رابطه معکوس بین نرخ بهره واقعی و قیمت سهام برقرار است.

نحوه عملکرد نرخ بهره در تئوری‌های اقتصادی

این پژوهش با تقسیم رویکرد‌ها به نرخ بهره آنها را در سه قسم تعریف کرده است. نرخ رابطه اوراق قرضه و نرخ بهره بهره به‌عنوان کانال برقراری تعادل در اقتصاد،‌ نرخ بهره به‌عنوان هزینه فرصت نگهداری پول نقد و نرخ بهره به‌عنوان نرخ بازده مورد انتظار دارایی‌های مالی. این در حالی است که عموم نظریات نرخ بهره در بستر بازار پول شامل رویکردهای مختلف به نرخ بهره در رابطه با نقشی است که در تقاضای پول ایفا می‌کند.

این تحقیق نشان داده اقتصاددانان مختلف بسته به اینکه در چه فضای فکری به نظریه‌پردازی پرداخته باشند، رویکردهای متفاوتی به نرخ بهره دارند. به‌عنوان مثال، در فضای فکری کینز و در دوران رکود بزرگ، که نرخ بهره آن‌قدر پایین است که احتمال پایین رفتن آن وجود ندارد و همه منتظرند تا افزایش یابد و با افزایش خود قیمت اوراق قرضه را رابطه اوراق قرضه و نرخ بهره کاهش دهد و لذا همه پول‌های خود را به‌صورت نقد نگهداری می‌کنند (دام نقدینگی)، نرخ بهره هزینه فرصت نگهداری پول نقد است ولی فریدمن به آن به‌عنوان نرخ مورد انتظار دارایی‌های مالی نگاه می‌کند. همچنین توبین در فضای عدم قطعیت کینزی‌های جدید، نرخ بهره را بهای کاهش ریسک در معاملات مالی می‌داند و کلاسیک‌ها به واسطه اهمیتی که به نقش سرمایه‌گذاری در تحلیل‌های خود می‌دهند، آن را قیمت سرمایه می‌دانند. با این حال نویسندگان این تحقیق نقاط مشترکی را در این رویکردها یافته‌اند. در نظر گرفتن نرخ بهره به‌عنوان کانال ورود تغییرات پولی به اقتصاد که به‌عنوان یک کانال اثرگذاری سیاست پولی نیز عمل می‌کند.

تاثیر نرخ بهره بر شاخص قیمت سهام

یکی از تاثیرات مهم تغییر نرخ‌های بهره بانکی، تغییر در پرتفوی افراد جامعه است. به‌طور طبیعی یک فرد دارایی‌های خود را در قالب مجموعه‌ای از شقوق دارایی مثل پول نقد، سپرده بانکی، کالاهای بادوام، طلا، ارز، سهام و. نگهداری می‌کند. فرد در تصمیم‌گیری خود در نحوه تخصیص دارایی خویش به دو عامل ریسک و بازده توجه دارد. با فرض ثبات شرایط ریسک هر یک از این دارایی‌ها، عامل نرخ بازدهی نقش اصلی را در نحوه تخصیص دارایی فرد ایفا می‌‌کند. تحلیل‌گران بنیادی معتقدند که سهام هر شرکت دارای ارزش ذاتی مشخصی است که میزان آن با منافع آتی سهام ارتباط دارد. بنابراین تعیین ارزش ذاتی سهام مستلزم مشخص کردن عایدات آینده شرکت است. از سوی دیگر، با توجه به این نکته مهم که پول دارای ارزش زمانی است منافع آینده نگهداری سهام باید با در نظر گرفتن افت ارزش پول، به روز شود. براساس این مفهوم، به منظور کشف ارزش ذاتی فعلی، باید ارزش عایدات آتی سهام (که شامل سودهای سالانه سهام و قیمت فروش سهام در آینده است) با نرخ افت ارزش پول تنزیل شود.

محققان پژوهش یاد شده نشان رابطه اوراق قرضه و نرخ بهره می‌دهند نرخ سود بانکی به‌عنوان یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده بازده مورد انتظار، نقش مهمی در تغییر نرخ تنزیل عایدات آتی خواهد داشت. در بخشی از این مقاله آمده:« با توجه به ماهیت آینده نگر بازار سهام، کاهش نرخ بازده بدون ریسک (سود بانکی) موجب افزایش ارزش ذاتی سهام شرکت‌ها خواهد شد، زیرا در اثر کاهش نرخ بهره، نرخ تنزیل در جریان ارزش‌گذاری کاهش خواهد یافت. از آنجا که نرخ بهره از عوامل مؤثر در کشف ارزش روز سهام است، با کاهش آن انتظار می‌رود که با فرض ثبات سایر عوامل، ارزش ذاتی سهام در مدل‌های ارزش‌گذاری مبتنی بر تنزیل منافع آتی افزایش یابد.» مقاله مکانیزم بالا را توجیه‌کننده افزایش نسبت p برe میانگین بازار در شرایط کاهش نرخ بهره می‌داند و نتیجه می‌گیرد کاهش نرخ بازده بازار رسمی پول یکی از عوامل مؤثر در افزایش میانگین پی بر‌ای ‬ بورس است.

وقتی نرخ بهره افزایش می‌یابد، چه اتفاقی می‌افتد؟

نویسندگان مقاله معتقدند افزایش نرخ بهره، مستقیم بر بازار سهام تاثیر نمی‌گذارد. تنها تاثیر مستقیم این است که وام گرفتن پول از بانک مرکزی برای بانک‌ها گران‌تر است. اما افزایش نرخ تاثیر موج‌دار دارد.

این مقاله به منظور تشریح این اثرگذاری موج‌دار فرآیند‌ها در زمان افزایش نرخ بهره را بسط می‌دهد:‌ «از آنجا که وام گرفتن هزینه بیشتری برای آنها دارد، موسسات مالی معمولا نرخی را که مشتریانی با آن وام می‌گیرند، افزایش می‌دهند. اشخاص تحت تاثیر افزایش نرخ بهره وام‌ها و کارت‌های اعتباری، به ویژه نرخ بهره‌های متغیر قرار می‌گیرند. همچنین، مردم هنوز مجبور به پرداخت قبض‌ها و مالیات هستند و وقتی این صورت‌حساب گران‌تر می‌شود، خانوارها از درآمد قابل تقسیم کمتری برخوردار می‌شوند. پس این به این معناست که مردم پول کمتری دارند که می‌توانند درمورد نحوه خرج کردن آن تصمیم‌گیری کنند که این به نوبه خود بر درآمد و سود کسب و کارها تاثیر‌گذار است.

اما کسب‌و‌کارها به‌صورت مستقیم تحت تاثیر افزایش نرخ بهره قرار می‌گیرند، چون آنها هم برای اداره و گسترش فعالیت‌هایشان از بانک‌ها وام می‌گیرند. وقتی بانک‌ها وام گرفتن را گران‌تر می‌کنند، کمپانی‌ها به اندازه قبل وام نمی‌گیرند و باید نرخ بهره بیشتری هم برای قرض‌هایشان بپردازند. هزینه‌های اقتصادی کمتر می‌تواند رشد یک شرکت را کند کند- ممکن است برنامه‌های توسعه یا سرمایه‌گذاری‌های جدید را کاهش دهد، یا حتی باعث افزایش تعلیل شود. ممکن است کاهش درآمد نیز وجود داشته باشد، که معمولا برای یک شرکت دولتی/ عمومی تاثیر منفی بر قیمت سهام آن دارد.»

وقتی نرخ بهره کاهش می‌یابد، چه اتفاقی می‌افتد؟

نویسندگان این پژوهش تاثیر کاهش نرخ بهره را از دو منظر سرمایه‌گذاران و کسب و کار‌ها مورد بررسی قرار داده‌اند. در این مقاله درباره نرخ بهره آمده: «کاهش نرخ بهره مزیتی برای وام شخصی و شرکت‌ها است که به نوبه خود منجر به سود بیشتر و اقتصاد مقاومتی می‌شود. مصرف‌کنندگان هزینه بیشتری را با نرخ بهره پایین‌تر خرج می‌کنند. مشاغل از توانایی تامین مالی فعالیت‌ها، تملک و گسترش با نرخ بهره ارزان‌تر برخوردار خواهند شد و از این طریق پتانسیل درآمدهای آینده خود را افزایش می‌دهند که به نوبه خود منجر به افزایش قیمت سهام می‌شود.»

این مقاله بار دیگر با رجوع به منظر فردی آورده اگر فردی بخواهد بین سرمایه‌گذاری در بانک و بازار سهام تصمیم‌گیری کند، معیار مورد توجه وی مقایسه بازدهی خواهد بود. طبیعتا سرمایه‌گذاران زمانی به سمت بورس گرایش پیدا خواهند کرد که بین بازدهی بازار سهام و بازدهی بانک تفاوت معناداری وجود داشته باشد، ضمن آنکه ریسک بازار سهام (صرف ریسک) نیز همواره مدنظر قرار دارد. در این شرایط اگر نرخ بهره سپرده توسط بانک‌ها افزایش یابد، کفه تصمیم به نفع سرمایه‌گذاری در بازار پول سنگین می‌شود و افراد کمتری رابطه اوراق قرضه و نرخ بهره انگیزه حضور در بازار سرمایه را خواهند داشت. در نقطه مقابل، اگر نرخ سود سپرده‌ها در مسیر کاهش قرار گیرد، فرصتی مغتنم خواهد بود تا سرمایه‌گذاری در بخش‌های گوناگون تجربه شود. نویسندگان مقاله با تاکید بر وجود ارتباطی تئوریک میان نرخ سود و ارزش دارایی‌های مالی می‌گویند:‌ کاهش نرخ سود سپرده‌های بانکی توسط بانک مرکزی منجر به افزایش جذابیت دارایی‌های مالی در بورس می‌شود و این امر منجر به بالا رفتن جذابیت بازار سرمایه می‌شود.

تاثیر نرخ بهره بر نوسانات سهام چگونه کار می‌کند؟

به عقیده شیلر، «تغییرات در قیمت سهام باعث تغییر در انتظارات سرمایه‌گذار درباره‌ ارزش آینده متغیرهای اقتصاد می‌شود. تغییر در نرخ بهره می‌تواند روی قیمت سهام از دو راه تاثیر بگذارد: اثر اول، افزایش در نرخ بهره می‌تواند انتظار سرمایه‌گذار را برای ادامه افزایش نرخ بهره برانگیزد. اثر دوم، افزایش در نرخ بهره به هزینه سرمایه شرکت و سرمایه‌گذاران فشار وارد می‌کند. نهایتا تاثیر خالص نرخ بهره‌روی شاخص قیمت سهام به وسیله تاثیر غالب تعیین می‌شود.» نویسندگان پژوهش با استناد به نگاه شیلر می‌نویسند: «وقتی بانک‌های مرکزی نرخ بهره را افزایش می‌دهند اثر اول بر اثر دوم غالب می‌شود؛ یک نتیجه این سیاست این است که نگهداری اوراق با درآمد ثابت منجر به زیان سرمایه شود. وقتی بانک مرکزی نرخ بهره را افزایش می‌دهد، سرمایه‌گذاران انتظار ادامه افزایش نرخ بهره را دارند، بنابراین سرمایه‌گذاران ممکن است سرمایه خود را در بازارهای سرمایه بیشتر از سرمایه‌گذاری در درآمد ثابت اوراق بهادار حفظ کنند. در این مرحله اثر اول قوی‌تر از اثر دوم است. بعد از گذشت نرخ بهره از یک آستانه معین سرمایه‌گذاران کمتر و کمتری به ادامه افزایش نرخ بهره معتقدند و نرخ بهره بالا برخلاف اثر هزینه‌های سرمایه بنگاه‌ها و سرمایه‌گذاران است و نرخ بهره بالا منجر به کاهش سود شرکت‌ها می‌شود. قیمت سهام ارتباط معکوس با نرخ بهره دارند وقتی اثر دوم بر اثر اول چیره است.»

به عبارت دیگر در شرایط تورمی سود اسمی شرکت‌ها به‌طور متوسط افزایش می‌یابد، از طرفی قیمت دارایی‌ها و نهاده‌های تولیدی شرکت‌ها افزایش پیدا می‌کند (ثروت شرکت‌ها افزایش می‌یابد) در نتیجه سهام نیز که نماینده بخشی از دارایی‌های شرکت است افزایش ارزش می‌یابد که این منجر به افزایش قیمت سهام می‌شود. از طرف دیگر بانک مرکزی در شرایط تورمی نرخ بهره را افزیش می‌دهد، شرکت‌ها نیز برای جذب پس‌اندازها مجبورند بازدهی بالاتری بدهند. بازدهی بالاتر، تقاضا برای خرید برگه اوراق بهادار را بالا می‌برد و منجر به افزایش قیمت سهام می‌شود. در نتیجه رابطه بین قیمت سهام و نرخ بهره مثبت می‌شود. بعد از عبور از حد آستانه، با افزایش مداوم نرخ بهره ریسک وام‌های بانکی افزایش می‌یابد و به هزینه‌های سرمایه بنگاه‌ها و سرمایه‌گذاران فشار می‌آورد و با توجه به اینکه قیمت سهام از نظر تئوریک ارزش فعلی سود شرکت‌ها است شروع به کاهش می‌کند و لذا رابطه بین قیمت سهام و نرخ بهره معکوس خواهد شد.

نرخ دلار چگونه بازار سهام را متاثر می‌کند

نویسندگان پژوهش با تقسیم شرکت‌های موجود در بازار سرمایه به دو دسته دلار و ریال‌محور به بررسی‌ مکانیزم اثرگذاری دلار بر بازار‌ها پرداخته‌اند. این مقاله نشان داده است که تاثیر افزایش قیمت دلار با یک فاصله کوتاه تاریخی بر بازار سهام اثرگذار خواهد بود. در این گزارش آمده:‌ برای یک شرکت دلارمحور افزایش قیمت دلار با افزایش سود خالص همراه است. این یعنی سود به ازای هر سهم (EPS) آن نیز افزایش می‌یابد! افزایش سود شرکت و ثبات قیمت سهام شرکت، باعث کاهش مقدار p/ e می‌شود و مقدار p/ e در میان مدت ثابت می‌ماند، پس برای اینکه p/ e به مقدار تعادلی میان مدت خود نزدیک شود باید قیمت سهام شرکت افزایش یابد، پس می‌توان گفت افزایش سودآوری به شرط ثابت ماندن مقدار تعادلیp/ eباعث افزایش قیمت می‌شود. کم بودن مقدار p/ e باعث افزایش تقاضا برای سهم و طبیعتا افزایش قیمت سهم می‌شود. در ادامه آمده است با این نحوه تحلیل ممکن است با خود فکر کنید که اگر شرکت ریال محور بود، این اتفاقات برعکس رخ می‌داد و باعث کاهش قیمت سهام آن شرکت می‌شد؛ درصورتی p/ e تنها پارامتر تعیین‌کننده قیمت سهم نیست. یکی از موارد دیگری که روی قیمت سهام تاثیر می‌گذارد، قیمت ماشین‌آلات و انباشت سرمایه‌ای‌ است که در آن شرکت وجود دارد. (ارزش جایگزینی) با افزایش قیمت دلار قیمت این سرمایه ‌نیز افزایش می‌یابد و با کاهش قیمت به خاطر کاهش سود مقابله می‌کند ومعمولا باعث افزایش قیمت سهام می‌‌‌شود. این پژوهش با بررسی تطبیقی افزایش نرخ ارز و شاخص کل بورس در سال‌های ۹۱ و ۹۲ نشان می‌دهد پس از افزایش قیمت دلار، شاخص بورس با تاخیر دوماهه شروع به رشد می‌کند و علت این رشد اولا افزایش سودآوری شرکت‌های بورسی و ثانیا افزایش ارزش جایگزینی صنایع است. همچنین نویسندگان این پژوهش مدعی هستند ارزش دلاری بازار در گذر زمان نسبتا ثابت بوده ولی دارای نوسانات مقطعی بوده است. بنابراین با افزایش قیمت دلار شاخص بورس نیز افزایش یافته است. البته این رشد شاخص بورس رشد اسمی ­است و رشد حقیقی آن کمتر است و وابسته به پارامترهای اقتصاد کلان از جمله تولید ناخالص داخلی و نسبت p/ e است.

یک رابطه درهم تنیده

رابطه نرخ بهره واقعی و قیمت سهام تا پیش از یک سطح آستانه برای نرخ بهره واقعی، مطابق دیدگاه شیلر مثبت بوده و پس از عبور از سطح آستانه یاد شده مطابق نظریه سنتی رابطه معکوس بین نرخ بهره واقعی و قیمت سهام برقرار است. بر اساس آورده‌های این تحقیق به ازای یک‌واحد(درصد) تغییر نرخ بهره، شاخص کل ۵/ ۶درصد رشد داشته است. البته نویسندگان به نکته مهمی اشاره کرده‌اند:‌ «با توجه به داده‌های نرخ بهره اسمی از سال٩٠تا ٩٨ که توسط بانک مرکزی منتشر شده، از سال ٩٠ تا ٩٨ نرخ بهره به‌طور میانگین افزایش یافته است اما اگر نرخ تورم این دوره ١٠ ساله را در کنار نرخ بهره اسمی قرار دهیم، می‌بینیم که نرخ بهره حقیقی در این بازه زمانی روند نزولی داشته است. به‌عنوان مثال در سال٩٨ با اینکه نرخ بهره حدود٢٠ درصد بوده است،اما در کنار تورم شدید آن سال می‌بینیم که در عمل نرخ بهره حقیقی عددی منفی بوده و افراد با سرمایه‌گذاری پول خود در بانک یا اوراق قرضه نه تنها سودی کسب نمی‌کردند بلکه بخشی از ارزش پول خود را نیز از دست می‌دادند. به همین خاطر نمی‌توان از مثبت بودن ضریب (نرخ بهره) در رگراسیون نتیجه گرفت که افزایش نرخ بهره موجب رشد شاخص می شود.»

از سوی دیگر یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد به ازای یک درصد تغییر در قیمت دلار، شاخص کل ۵۴/ ۰درصد رشد داشته است. به تعبیری با افزایش نرخ دلار و به نوعی با افزایش تورم، به‌علت اینکه نرخ‌های فروش شرکت‌ها افزایش می‌یابد و از طرفی دیگر به‌علت تورم و افزایش نرخ دلار، ارزش جایگزینی شرکت‌ها زیاد می‌شود، پس سهام این شرکت‌ها با افزایش تقاضا مواجه می‌شود و قیمت‌شان زیاد می‌شود. البته رشد بازار سرمایه نسبت به رشد دلار در سالیان گذشته با تاخیری همراه بوده و از علل این تاخیر خروج موقت سرمایه از بورس و رفتن به سمت دلار و سایر ارزهاست.

پیامدهای اقتصادی افزایش اخیر بازده اوراق قرضه

به‌تازگی بازده اوراق قرضه 10 ساله به 2.94 % رسید که بالاترین سطح در بیش از سه سال گذشته به حساب می‌آید. البته این بازده از ابتدای سال جاری میلادی تاکنون هم رشد چشمگیری را تجربه کرده است. در ابتدای سال این بازده 1.6 % بود. بازده اوراق قرضه 10 ساله خزانه‌داری اهمیت زیادی دارد؛ زیرا معیاری برای نرخ بهره وام‌های مصرفی و وام مسکن به حساب می‌آید.

افزایش تورم که با جنگ روسیه و اوکراین شدت بیشتری گرفت، باعث ایجاد نگرانی‌هایی شده است و می‌تواند به تقاضای مصرف‌کننده آسیب بزند و رشد اقتصادی را به تعویق اندازد. به‌علاوه این احتمال و نگرانی وجود دارد که برنامه فدرال رزرو برای مهار رشد سریع قیمت‌ها با افزایش نرخ بهره به‌‌صورت چشمگیر و سیاست‌های پولی انقباضی، بتواند اقتصاد را وارد ورطه رکود کند.

در نتیجه سرمایه‌گذاران، اقدام به فروش اوراق قرضه خود کردند و از‌این‌رو بازده اوراق قرضه افزایش یافته است؛ چون قیمت و بازده اوراق قرضه، رابطه عکس دارند. سوالی که وجود دارد این است که اگر نرخ بهره به 3 % برسد، چه تأثیر روی پول و منابع مالی مردم می‌گذارد؟

وام‌های مصرفی و وام مسکن

یکی از پیامدهای افزایش بازده اوراق قرضه، افزایش هزینه‌های استقراض روی بدهی‌‌ها مثل وام‌های مصرفی و وام مسکن است. تأثیر افزایش بازده اوراق قرضه 10 ساله خزانه‌داری روی وام‌های کالج احساس خواهد شد و دانشجویانی که وام‌های فدرال را برای سال تحصیلی آینده دریافت کرده‌اند؛ این مفهوم را درک خواهند کرد. در حال حاضر به‌دلیل کمک‌های مربوط به دوران همه‌گیری، نرخ بهره این وام‌ها صفر است.

همچنین انتظار می‌رود به‌واسطه افزایش بازده اوراق قرضه 10 ساله، نرخ بهره وام‌های دانشجویی خصوصی با نرخ متغیر، بیشتر شود. نرخ بهره وام‌ مسکن نیز طبق نرخ بازده همین اوراق قرضه تعیین می‌شود. از ابتدای سال جاری میلادی تاکنون، نرخ بهره وام مسکن رشد چشمگیری را تجربه کرده است.

جذابیت سرمایه‌گذاری

از دیدگاه تحلیلگران، افزایش نرخ بهره بدهی‌های‌ دولتی می‌تواند موجب افزایش بازده سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت ‌شود. با این روند، صندوق‌های بازنشستگی هم با مشکلات کمتری برای پرداخت مستمری‌های آینده روبرو خواهند شد.

افزایش نرخ بازده اوراق قرضه می‌تواند برای شرکت‌ها و بخش‌هایی که تمایل به داشتن بدهی‌ بالاتری دارند؛ چالش‌های بیشتری ایجاد ‌کند. به‌همین دلیل است که اخیراً سهام شرکت‌های فعال در حوزه فناوری با نوسان همراه بوده است.

وقتی بازده اوراق قرضه نزدیک به صفر بود، سرمایه‌گذاران برای رسیدن به بازدهی بیشتر چاره‌ای جز سرمایه‌گذاری در دارایی‌های پرریسک مثل سهام نداشتند. اکنون با افزایش بازده اوراق قرضه، سرمایه‌گذاری روی این اوراق جذابیت بیشتری پیدا می‌کند؛ زیرا بدون تحمل ریسک، می‌توان به سود بیشتری رسید. البته اوراق قرضه با سررسید کوتاه‌مدت، جذاب‌تر به‌نظر می‌رسد؛ زیرا افزایش نرخ بهره در قیمت‌گذاری این اوراق، قبلاً پیشخور شده است.